Fobia szkolna

Fobię szkolną określa się inaczej jako skolionofobię albo didaskaleinofobię. Należy ona do zaburzeń lękowych występujących wśród dzieci i młodzieży. Jest to fobia sytuacyjna, która wiąże się z lękiem przed szkołą samą w sobie, ale także przed sytuacjami, jakie mają miejsce w placówce, np. przed klasówkami, egzaminami, odpowiedzią przy tablicy, reakcjami nauczyciela, zachowaniami kolegów z klasy.

Fobia ta może współwystępować z niepowodzeniami szkolnymi, ale nie zawsze uczniowie na nią cierpiący wykazują trudności w nauce. Bardzo często na fobię szkolną cierpią dzieci ambitne, perfekcjonistyczne, z wysokimi aspiracjami, które boją się, że nie sprostają wymaganiom nauczycieli i rodziców, a przede wszystkim zawiodą same siebie.

Jakie są przyczyny fobii szkolnej i jak sobie z nią radzić?

1. Przyczyny fobii szkolnej

Zobacz film: "Wysokie oceny za wszelką cenę"

Skolionofobia dotyczy około 5 proc. dzieci bez względu na poziom edukacji. Na nieuzasadniony lęk przed szkołą częściej cierpią chłopcy niż dziewczynki.

Fobia szkolna może rozwijać się pod wpływem różnych niekorzystnych czynników, np. wskutek przemocy w szkole, ale często pojawia się „sama z siebie”. Wśród przyczyn najczęściej wymienia się:

• molestowanie, straszenie i bicie dziecka w szkole przez kolegów;
• perfekcjonizm dziecka i lęk przed domniemaną porażką w szkole;
• zbyt wygórowane oczekiwania wobec dziecka ze strony rodziców i nauczycieli;
• krytykę i negatywny stosunek nauczyciela wobec ucznia;
• deficyty dziecka, np. wady wymowy, dysleksja rozwojowa, zez, które stanowią pożywkę dla wyśmiewania się i szyderstw wśród rówieśników;
• lęk przed rozstaniem z bliską osobą, np. z matką;
• przedstawianie szkoły jako miejsca „za karę”, strasznego i złowrogiego;
• opisywanie szkoły przez starsze rodzeństwo jako źródło frustracji i powód do zmartwień;
• karanie dziecka za złe stopnie w szkole;
• opowiadanie o przykrych doświadczeniach związanych ze szkołą;
• postawy lękowe prezentowane przez rodziców, które naśladuje dziecko;
• nadopiekuńczość rodziców i nadmierne ochranianie dziecka;
• porównywanie osiągnięć dziecka do innych uczniów;
• znaczące zmiany w życiu dziecka, np. zmiana szkoły i miejsca zamieszkania, śmierć bliskiej osoby, rozwód rodziców, pobyt w szpitalu, wypadek samochodowy, konflikty między rodzicami.

Fobia szkolna nie rozwija się u wszystkich dzieci, które są straszone przez rówieśników albo rozliczane z ocen przez rodziców. To, czy się pojawi, zależy od struktury osobowości malucha, jego cech charakteru (nieśmiałość, lękliwość, mała samodzielność, niska samoocena, nadwrażliwość emocjonalna), atmosfery w domu, relacji z rodzicami i z rodzeństwem.

Atmosfera napięcia i konfliktów ograbia dziecko z poczucia bezpieczeństwa i utrudnia adaptację do warunków szkolnych, co może uprawdopodabniać rozwój skolionofobii.

2. Objawy fobii szkolnej

Najbardziej widocznym objawem jest usilne unikanie kontaktu ze szkołą przez dziecko. Skolionofobia jest o tyle niebezpieczna, że wiąże się wtórnie z trudnościami w nauce, a także może przekształcić się w przyszłości w fobię pracy, wpływając destrukcyjnie na karierę zawodową człowieka.

Symptomy choroby pojawiają się, gdy istnieje groźba kontaktu ze środowiskiem szkolnym, a nawet wtedy, gdy dziecko tylko myśli o placówce. Objawy skolionofobii nasilają się zatem w niedzielę wieczorem, gdy dziecko przewiduje poniedziałkową konieczność pójścia do szkoły, a obniżają się w czasie wolnym od szkoły, czyli od piątkowego popołudnia, w weekendy, ferie, święta czy wakacje.

Fobia szkolna odznacza się szeregiem objawów somatycznych, które są fizjologiczną manifestacją lęku. Pojawiają się:

• bóle brzucha, skurcze żołądka, wymioty, nudności, biegunki,
• bóle i zawroty głowy,
• gorączka i stany podgorączkowe,
• przyspieszone akcje serca, kołatanie serca,
• duszności i skłonności do omdlewania,
• czerwienienie się,
• drżenie mięśni,
• nadmierne pocenie się.

Oprócz symptomów cielesnych występują też objawy psychiczne, takie jak: napięcie, niepokój, lęk, wycofanie, niepewność, zależność od innych, frustracja, strach przed ekspozycją społeczną.

Uczniowie z fobią szkolną znajdują się w stanie gotowości i nadmiernej czujności, gdyż wykazują tendencję do interpretowania neutralnych sytuacji jako zagrażających.

Jak zachowuje się dziecko lękliwe w szkole? Nie jest odporne na krytykę, ma zaniżone poczucie własnej wartości, znajduje się w ciągłym stanie napięcia, boi się zgłosić do odpowiedzi, mimo że doskonale zna temat, mówi cicho albo w ogóle się nie odzywa i nie wchodzi w interakcje z kolegami z klasy. Nie wychodzi też z inicjatywą, ma trudności z podejmowaniem decyzji, może być nieśmiałe, wycofane, smutne albo agresywne.

3. Leczenie fobii szkolnej

Trzeba uświadomić sobie, że fobia szkolna nie jest fanaberią dziecka – uczeń nie udaje, że boli go brzuch albo źle się czuje przed pójściem do szkoły. On naprawdę źle się czuje, gdyż lęk destabilizuje pracę układu wegetatywnego.

Fobia szkolna należy do grupy zaburzeń lękowych i wymaga leczenia. Bardzo często uczniowie na nią cierpiący są porównywani do wagarowiczów. Wagary nie są jednak tym samym, co unikanie szkoły ze względu na lęk.

Zwykle rodzice uczniów z fobią wiedzą, że dziecko nie idzie do szkoły, dzieci relacjonują swoje złe samopoczucie i skarżą się na objawy somatyczne, natomiast uczniowie uciekający z lekcji ukrywają swoją absencję przed rodzicami, kłamią, nie boją się szkoły, nie przejmują się nauką, nie skarżą się na żadne dolegliwości i niejednokrotnie dopuszczają się zachowań aspołecznych, jak niszczenie mienia szkoły, kradzieże, wandalizm.

Jak leczyć fobię szkolną? Najbardziej polecanym schematem jest połączenie farmakoterapii z psychoterapią. Polecana jest psychoterapia behawioralna lub behawioralno-poznawcza, podczas której stosuje się różne metody pracy, jak desensytyzacja, techniki relaksacyjne, modelowanie czy zanurzanie. Zadaniem psychoterapeuty jest pomoc uczniowi w weryfikacji i przeformułowaniu błędnych sądów na temat środowiska szkolnego, a tym samym pomoc w zmianie zachowania.

Leczenie doraźne bazuje zwykle na podawaniu leków anksjolitycznych. Ponadto stosuje się leki przeciwdepresyjne, np. inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Farmakoterapię zaleca się jednak dopiero w przypadku, gdy psychoterapia nie daje oczekiwanych rezultatów i jest mało skuteczna.