Mówienie nie

Mówienie „nie” bardzo trudno przychodzi nastolatkom szczególnie wtedy, gdy chcą się przypodobać rówieśnikom. Odmowa zapalenia papierosa czy pójścia na piwo może wiązać się z brakiem akceptacji ze strony kolegów, a nawet wpływać na wykluczenie z grupy i ostracyzm społeczny. Z obawy przed krytyką i wyśmianiem, młodzież często ulega namowom i pokusom, nie umiejąc powiedzieć stanowczo „nie”. Uległość wynika z konformizmu i nieustabilizowanej samooceny. Zdolność obrony własnych poglądów i wyrażania własnego stanowiska to asertywność. Jak odmawiać w sposób asertywny, nie tracąc w oczach innych ludzi?

1. Co to jest asertywność?

Brak zdolności w zakresie asertywności to nie tylko domena młodzieży. Nie tylko dzieci nie potrafią odmawiać, mając świadomość, że dana propozycja nie jest najlepsza, bo godzi w wyznawany system wartości, szkodzi zdrowiu lub destabilizuje relacje z innymi, np. rodzicami. Także dorośli wykazują niedostatki, jeśli chodzi o zachowania asertywne. Nie potrafią zwrócić uwagi, kiedy ktoś szeleści papierkami w kinie, uniemożliwiając oglądnie filmu, boją się odmówić pracodawcy, który ciągle obciąża ich nadgodzinami, nie umieją przyznać się na forum do swoich poglądów politycznych albo wychowywać dzieci bez użycia siły i agresji. Asertywność to ważny wyznacznik zdrowia psychicznego. To forma zapobiegania zachowaniom agresywnym, będącym wyrazem kumulowania się złości i gniewu.

Zobacz film: "Dlaczego dziewczynki mają lepsze oceny w szkole?"

Asertywność rozumie się dwojako: jako metoda terapii dla osób nieśmiałych, nerwicowych, mało spontanicznych i z zaburzeniami osobowości oraz jako trening kompetencji osobistych.

Na asertywność składa się fizyczna asertywność, czyli zdolność wyrażania emocji poprzez wokalizację, pantomimikę, postawę ciała i eksponowanie „Ja” oraz asertywne zachowania, czyli zdolność komunikowania otoczeniu swoich postaw, myśli, poglądów, przekonań, wartości i uczuć bez odczuwania wewnętrznego dyskomfortu i lekceważenia innych. Osoby asertywne charakteryzują się swobodą w ujmowaniu siebie. Ujawniają się jako osoby posiadające poczucie własnej tożsamości i zdolność do samoorientacji. Cechuje je aktywne nastawienie do życia – dążą do tego, czego pragną, inicjują zdarzenia, a nie tylko oczekują, żeby coś się wydarzyło. Są świadome swoich ograniczeń i akceptują je, zachowując przy tym szacunek do siebie. Umieją się komunikować z ludźmi obcymi, przyjaciółmi i z rodziną na wszystkich poziomach. Jest to komunikacja sprzyjająca porozumieniu, uczciwa, otwarta i bezpośrednia.

2. Składniki asertywności

Asertywność to coś więcej niż pewność siebie, umiejętność wyrażania swojego zdania i bronienia własnych wartości. To zachowanie, które wyraża własne prawa człowieka bez naruszania i deprecjonowania praw innych ludzi, co sprzyja osiąganiu celów, realizacji własnych interesów. Asertywność jest wolna od niepokoju. Może być reakcją na wymagania sytuacji. Asertywna odmowa zapalenia papierosa może brzmieć: „Nie, nie zapalę. Dzięki za poczęstowanie, ale szanuje swoje płuca i postanowiłem nie palić”. Asertywne „nie” zawiera uzasadnione racje odmowy, zdecydowanie wyrażone zachowanie i kontrolę ekspresji negatywnych emocji.

Według Heleny Sęk, asertywność to zespół umiejętności o charakterze kompetencji osobistych, wyznaczających zachowania w sytuacjach interpersonalnych, których celem jest realizacja cenionych wartości osobistych i pozaosobistych, rozwój i obrona tych wartości oraz samoakceptacja. Na zachowania asertywne składa się:

• swobodne i kontrolowane wyrażanie uczuć pozytywnych oraz negatywnych;
• wyrażanie własnego zdania publicznie i w sytuacjach ryzyka;
• dochodzenie własnych praw;
• wyrażanie niezgody na poniżenie i zachowania agresywne;
• odmowa spełnienia rażąco niestosownych żądań;
• umiejętność przyjęcia konstruktywnej krytyki ze strony innych;
• zdolność zwracania się o pomoc i przysługę do innych ludzi;
• inicjowanie, podtrzymywanie i ograniczanie komunikacji z innymi ludźmi.

Osoba asertywna nie zawsze osiąga sukces interpersonalny, bo jej zachowania mogą być, np. niepopularne w jakimś kręgu. Jednak asertywność pozostawia po sobie poczucie szacunku do siebie i zgody ze samym sobą, co wtórnie ugruntowuje wysokie poczucie własnej wartości. Wychowawcze działania rodziców powinny być wzbogacone asertywnymi umiejętnościami, gdyż wówczas kształtują oni asertywność u swoich pociech. Asertywność bowiem nie tyle naraża na brak akceptacji ze strony otoczenia, co raczej imponuje stanowczością, pewnością siebie, odwagą, siłą przebicia, konsekwencją i zdolnością podważenia status quo.