Niepowodzenia szkolne
Niepowodzenia szkolne to rozbieżność między możliwościami poznawczymi, emocjonalnymi i społecznymi ucznia, a wymaganiami szkoły. Przyczyny trudności w nauce czy opóźnień w stosunku do postępów, jakie czynią rówieśnicy, mogą wynikać z deficytów umysłowych, ale też problemów emocjonalnych dziecka (np. lękliwości) albo zaniedbań ze strony nauczycieli. Uczniowie wykazujący problemy w nauce, nie osiągają takiego poziomu wiedzy i umiejętności, jakiego się od nich oczekuje i jaki zostaje przewidziany w podstawie programowej. Deficyty w zakresie nauki określa się mianem niepowodzeń dydaktycznych, natomiast niedostatki ucznia w zakresie jego zachowań, postaw i wartości świadczą o niepowodzeniach wychowawczych.
Niepowodzenia szkolne
W tym artykule:
Przyczyny problemów z nauką
Dziecko, które przejawia trudności szkolne zazwyczaj w pierwszej fazie wykazuje braki w umiejętnościach i wiadomościach w matematyce i języku ojczystym. By sobie jakoś radzić z wymaganiami nauczycieli i nadążyć za kolegami z klasy, korzysta z niezbyt skutecznych strategii działania, jak spisywanie prac domowych na przerwach, ściąganie, domaganie się podpowiedzi od rówieśników w trakcie klasówek. Deficyty poznawcze pogłębiają się, dziecko coraz częściej otrzymuje oceny niedostateczne aż w końcu nie jest w stanie nadrobić zaległości w nauce i musi pozostać na drugi rok w tej samej klasie. Niektórzy uczniowie w wyniku piętrzących się kłopotów w nauce rezygnują ze szkoły, chodzą na wagary albo całkowicie zarzucają obowiązek szkolny, szczególnie dzieci w wieku dorastania, które przechodzą przez okres buntu i kontestacji rzeczywistości (tej szkolnej również).
Problemy z nauką przekładają się na złe samopoczucie dziecka, jego przekonanie o niesamodzielności i nieskuteczności działań. Taka sytuacja wpływa na powstawanie niskiego poczucia własnej wartości i dewaluację siebie jako osoby. Niepowodzenia na gruncie szkoły spotykają się też z brakiem akceptacji ze strony rówieśników, co dodatkowo stymuluje ucznia do zachowań niepopularnych (agresji, autoagresji, nadpobudliwości, wybuchów gniewu, wszczynania kłótni itp.), co czyni malucha w oczach kolegów podwójnie niegodnym zainteresowania. By móc podjąć odpowiednie kroki profilaktyczne i interwencyjne, należy wcześniej zidentyfikować symptomy trudności uczniów w nauce. Co ma wpływ na niepowodzenia szkolne dzieci? Wymienia się zwykle występujące kompleksowo i wzajemnie się przenikające przyczyny osobowościowe, tkwiące w dziecku, przyczyny środowiskowe i przyczyny pedagogiczne.
Jak widać, na niepowodzenia szkolne wywierają wpływ wzajemnie ze sobą powiązane czynniki środowiskowe, dydaktyczno-organizacyjne, jak i osobowościowe. Wszystkie źródła trudności w nauce uczniów wzajemnie na siebie oddziałują na zasadzie sprzężeń zwrotnych, dlatego trudno je precyzyjnie od siebie oddzielić.
Skutki niepowodzeń szkolnych
W literaturze pedagogicznej nie ma zgody co do znaczenia słów „niepowodzenia szkolne”. Stosuje się wiele terminów-substytutów, jak opóźnienia w nauce, trudności szkolne, niepowodzenia dydaktyczno-wychowawcze. Dziecko z problemami w zakresie uczenia się można najprościej określić jako te, które nie umie sprostać wymaganiom szkoły z różnych powodów. Inni rozszerzają rozumienie pojęcia niepowodzeń szkolnych także na tych uczniów, którzy co prawda radzą sobie z przyswajaniem umiejętności i wiadomości przewidzianych na danym etapie kształcenia, ale czynią to nieproporcjonalnie dużym nakładem pracy.
Wyróżnia się trzy rodzaje niepowodzeń szkolnych:
- niepowodzenia ukryte – niedostrzeganie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów; deficyty w rozwoju poznawczym nie znajdują odzwierciedlenia w ocenach szkolnych;
- niepowodzenia jawne – dostrzeganie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów; wyniki nauczania ocenia się jako niezadowalające;
- niepowodzenia ukrywane – ukrywanie przez nauczyciela braków poznawczych u swoich uczniów, np. przed dyrekcją szkoły z powodu lęku przed zamknięciem sobie drogi awansu.
Kłopoty z nauką skutkują szeregiem problemów, nie tylko tych dotyczących konieczności powtarzania klasy z powodu złych ocen. Problemy w szkole współwystępują z innymi patologiami funkcjonowania dziecka, jak trudności wychowawcze, duża absencja w szkole, wagarowanie, zachowania chuligańskie. Niepowodzenia szkolne destabilizują też obraz własnej osoby, prowadzą do zaburzeń emocjonalno-uczuciowych poznawczych, społecznych i motywacyjnych. Tak naprawdę negatywnym oddziaływaniom podlega cała osobowość dziecka, dlatego ważne jest niezmiernie wczesne rozpoznanie przyczyn trudności w nauce i podjęcie odpowiednich działań.
Źródła
- Jacewicz A., (red.), Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Źródła, profilaktyka, terapia, Prymat, Białystok 2009, ISBN 978-83-61612-04-9.
- Kupisiewicz Cz., Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektóre środki zaradcze, PWN, Warszawa 1972.
- Łuczak B., Niepowodzenia w nauce. Przyczyny, skutki, zapobieganie, G&P, Warszawa 2000, ISBN 83-7272-004-5.
- Łyska J., (red.), Niepowodzenia szkolne. Praca zespołowa, Impuls, Kraków 1998, ISBN 83-86994-79-7.
- Marek-Ruka M., Niepowodzenia szkolne a niedostosowanie społeczne młodzieży, Nasza Księgarnia, Warszawa 1976.
- Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-03406-8.
