Ćwiczenia grafomotoryczne
Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowują dzieci do opanowania umiejętności pisania, która jest podstawowym zadaniem na czas nauki w pierwszych klasach szkoły podstawowej. Pisanie to nie tylko prawidłowe kreślenie liter, ale też poprawność stylistyczna, gramatyczna i ortograficzna. Umiejętność pisania jest bardzo trudnym zadaniem dla maluchów, gdyż wymaga zdolności odtwarzania znaków graficznych i automatyzacji procesu pisania. Zanim dziecko zacznie pisać literki i prawidłowo trzymać długopis czy ołówek w dłoni, potrzeba usprawnienia w zakresie zdolności manualnych. Służą temu właśnie różne ćwiczenia grafomotoryczne, które opierają się przede wszystkim na rysowaniu. Czemu służą ćwiczenia grafomotoryczne i w jaki sposób usprawniać mięśnie dłoni u dzieci?
1. Cele ćwiczeń grafomotorycznych
Zanim maluch zacznie wywijać długopisem po kartce i pisać elaboraty czy wypracowania, musi opanować trudną umiejętność pisania. Pisanie wymaga szeregu umiejętności – prawidłowej melodii kinetycznej, szybkości i precyzji ruchów, koordynacji wzrokowo-ruchowej i koordynacji całego ciała. Ćwiczenia grafomotoryczne pozwalają korygować nieprawidłową technikę rysowania i stymulują polisensorycznie, tzn. oddziałują na wszystkie zmysły dziecka. Ćwiczenia manualne może wykonywać już mały szkrab. Ważną rolę w procesie nauki pisania odgrywają rodzice i nauczyciele w oddziałach przedszkolnych, którzy wpływają na motywację malucha i poprzez swoje zaangażowanie wzmacniają więź z dzieckiem. Czemu służą ćwiczenia grafomotoryczne, oprócz tego, że ułatwiają dziecku opanowanie nauki pisania w pierwszych latach edukacji?
- Rozwijają koordynację wzrokowo-ruchową i motorykę małą.
- Poprawiają poziom graficzny pisma i rysunków.
- Kształtują umiejętność rysowania zgodnie z poleceniami nauczyciela/rodzica.
- Rozwijają umiejętność współpracy z nauczycielem/rodzicem.
- Doskonalą orientację w schemacie własnego ciała i orientację przestrzenną.
- Podnoszą poziom techniki pisania i rysowania.
- Doskonalą zdolność nazywania przedmiotów prezentowanych na rysunkach.
- Kształcą umiejętność opowiadania o tym, co przedstawiają rysunki.
- Korygują nieprawidłowe nawyki ruchowe, np. nieprawidłowe trzymanie przyborów w ręce, nieprawidłowe napięcie mięśniowe dłoni.
- Stymulują ogólny rozwój dziecka i niwelują dysproporcje rozwojowe.
- Wyrabiają motywację do nauki i wzbudzają zainteresowania dziecka.
- Usprawniają mięśnie palców, pracę nadgarstka i współpracę palców dłoni.
- Usprawniają umiejętność prawidłowego posługiwania się narzędziami piszącymi.
- Kształcą wrażliwość estetyczną.
- Wpływają na dokładność i staranność wykonywanych rysunków.
2. Rodzaje ćwiczeń grafomotorycznych
Zajęcia manualne i ćwiczenia graficzne można wykonywać z prawidłowo rozwijającymi się maluchami, by ułatwić im w przyszłości proces nauki pisania w szkole, ale tego typu zajęcia polecane są szczególnie dla dzieci z różnego rodzaju zaburzeniami, np. z grupy ryzyka dysleksji, z zaburzeniami integracji sensorycznej, z zaburzeniami manualnymi czy zaburzeniami w zakresie napięcia mięśniowego.
Usprawniając motorykę małą, która wymaga precyzyjnych ruchów, należy zacząć od ćwiczeń najprostszych, stopniowo podnosząc poziom trudności proponowanych zadań. Ćwiczenia grafomotoryczne dla dzieci to głównie rysowanie i różnorodne zajęcia ręczne, np. lepienie z plasteliny, malowanie farbami, wyklejanie, wycinanie. Ćwiczenia manualne mogą przybrać różne formy:
- kolorowanie obrazków – zamalowywanie w określony sposób (kreski poziome, pionowe, okrężne) określonych form graficznych ograniczonych konturami, których nie wolno przekraczać;
- obrysowywanie przedmiotów – ćwiczenie może polegać na obrysowywaniu własnej dłoni, stopy albo na rysowaniu z użyciem szablonów, np. figur geometrycznych;
- kalkowanie rysunków – do tego ćwiczenia potrzeba folii, kalki technicznej albo matowego szkła;
- odwzorowywanie rysunków – przerysowywanie przedmiotów zgodnie ze schematem lub wzorem;
- rysowanie po śladach – śladem rysunku może być szkic w postaci ponumerowanych kropek albo drobne kreski tworzące kontur rysunku;
- rysowanie szlaczków lub kontynuowanie rozpoczętych linii;
- samodzielne wykonywanie rysunków albo uzupełnianie rysunków;
- ćwiczenia w liniaturze;
- ćwiczenia wzrokowo-słuchowo-ruchowe – ćwiczenia grafomotoryczne, którym towarzyszą elementy słowno-muzyczne, usprawniające pracę wszystkich analizatorów;
- nawlekanie koralików – usprawnianie ruchu pęsetkowego;
- malowanie palcami albo pęczkiem waty.
Przykładowe instrukcje do ćwiczeń grafomotorycznych mogą brzmieć następująco:
- Sprawdź, dokąd dojdzie chłopczyk, podążając palcem po linii.
- Dokończ wzory na dzbanku.
- Znajdź wyjście z labiryntu.
- Dokończ rysować sylwetki ufoludków i pokoloruj je.
- Pokoloruj starannie ilustrację, potnij wzdłuż zaznaczonych linii, wymieszaj pocięte elementy i ułóż obrazek.
- Przyjrzyj się uważnie dwóm rysunkom. Dorysuj do każdego brakujące elementy.
- Pokoloruj skrzydła motyla, by wyglądały identycznie.
Wykonując ćwiczenia grafomotoryczne z dzieckiem, trzeba zwracać uwagę na to, czy dziecko nie trzyma przyborów piszących zbyt lekko lub zbyt mocno, czy napięcie mięśniowe jest odpowiednie, czy dziecko pisze od strony lewej do prawej, którą ręką się posługuje. Nigdy nie wolno zmuszać dziecka leworęcznego, by pisało prawą ręką.
Ważne jest usprawnianie płynności ruchów ręki dominującej. Przed zastosowaniem ćwiczeń manualnych warto na początku podać instrukcje, zaprezentować prawidłowy sposób wykonania ćwiczenia, a nawet pokierować ruchami dziecka, trzymając dłoń malucha w swojej dłoni. Często dopiero po biernym wykonaniu zadania dziecko może samodzielnie i bezbłędnie wykonać ćwiczenie. Nie wolno krytykować dziecka, by nie zniechęcić go do nauki. Ćwiczenia powinny mieć charakter zabawy i przynosić frajdę. Wszystkie prace malucha powinny być akceptowane. Mniej liczy się końcowy efekt – ważniejszy jest sam proces usprawniania zdolności manualnych.