Wychowaj szczęśliwe dziecko

Fragment książki pt.: "Wychowaj szczęśliwe dziecko. Praktyczne porady dla rodziców" (rozdział 13)

1. Czas na rozmowę o trudnych sprawach

Czasem rodzice muszą przekazać dzieciom przykrą wiadomość. W tym rozdziale przyglądamy się różnym metodom i sposobom przekazania dzieciom trudnych treści. Rodzice w takich sytuacjach czują się zażenowani, zawstydzeni i przytłoczeni – po prostu nie wiedzą, od czego zacząć.

W życiu zdarzają się różne trudne chwile – wasze dzieci mogą mieć to szczęście, że nie doświadczą straty ani zmiany relacji rodzinnych. Wsparcie, jakie dostaną w chwilach kryzysu, jest szalenie istotne – niewątpliwie w znaczący sposób złagodzi skutki negatywnych zmian.

Zobacz film: "Jak poradzić sobie z irytującymi nawykami dziecka?"

Tematy uznawane za „dorosłe” (seks, narkotyki i alkohol) pojawiają się już na godzinach wychowawczych w szkole podstawowej. Rodzice także muszą już we wczesnym okresie zacząć rozmawiać z dziećmi o tych ważnych sprawach. Zmiany zachodzące w okresie dojrzewania pojawiają się w coraz wcześniejszym wieku, a niewiedza na temat rozwoju fizycznego przyniesie niepotrzebny wstyd i niepokój. Rozpoczęcie nauki w gimnazjum czy liceum może wiązać się z nawiązaniem kontaktów z uczniami używającymi narkotyków, alkoholu czy palącymi papierosy. Wasze dzieci powinny dysponować odpowiednią wiedzą oraz strategiami, które pozwolą im poradzić sobie z niestosownymi propozycjami.

1.1. Konflikt, separacja, rozwód

Według bieżących statystyk prowadzonych w Wielkiej Brytanii dwa na pięć małżeństw skończy się rozwodem. W połowie tych nieudanych związków przyjdą na świat dzieci, z których większość będzie miała mniej niż 10 lat, gdy rodzice będą się rozstawać. Do 16. roku życia ok. jedna czwarta dzieci w Wielkiej Brytanii doświadczy rozwodu rodziców. Pary, które żyją w związkach nieformalnych, nie zostały objęte statystyką – zatem liczba dzieci doświadczających zmiany w rodzinie jest de facto jeszcze większa. Podobnie przedstawiają się dane dotyczące badań w Stanach Zjednoczonych. Dzieci z rozbitych rodzin są bardziej narażone na opuszczenie domu i szkoły we wcześniejszym wieku. Statystycznie również wcześniej mają potomstwo i doświadczają trudności w osiągnięciu życiowego szczęścia. Jednakże nie wszystkie dzieci cierpią w ten sposób. Bardzo istotnym czynnikiem pozostają relacje, jakie po rozstaniu rodzice utrzymują ze sobą i ze swoimi dziećmi.

1.2. Walki rodziców

Konflikty pomiędzy rodzicami stanowią najbardziej destrukcyjny element separacji. To nieuniknione, że dzieci będą świadkami wielu kłótni. Co gorsza, dzieci mogą nawet obwiniać siebie za taki stan rzeczy.

1.3. Przykład

„Pamiętam, że gdy Mia miała zaledwie 3 lata, a my z mężem się kłóciliśmy, ona wciąż nas przepraszała. To mnie bardzo rozczulało”.

Penny, mama Mii i Abby

Dzieciom będzie trudniej zrozumieć i dostosować się do separacji, jeśli nie były świadkami żadnych konfrontacji. Wtedy nie będą potrafiły zrozumieć przyczyny tej zmiany. Jeśli tak się dzieje, rodzice powinni zastanowić się, jak wyjaśnić rozwój wypadków w zrozumiały sposób. Do tematu można wrócić, gdy dzieci dorosną i będą w stanie więcej zrozumieć. Pamiętajmy jednak, że dzieci nie muszą znać wszystkich szczegółów.

1.4. Przykład

„Zawsze wiedziałem, że moi rodzice się kochają, ale mieli tak różne plany zawodowe, że niestety nie mogli ze sobą być. Zaczęli żyć w separacji, gdy mój młodszy brat miał zaledwie 3 lata. Dziewięć lat później rozmawialiśmy o rodzicach – wtedy okazało się, że mój brat ciągle był przekonany, iż rodzice się rozwiedli, bo on źle traktował naszą młodszą siostrę!”

Peter, tata Rory‘ego i Owena

Rozmowa na temat konfliktu jest trudna, ale konieczna. Dzieci usłyszą krzyki – nawet jeśli bezpośrednio nie będą ich świadkami. Jeśli jesteś w stanie powiedzieć dziecku zgodnie z prawdą, że konflikt został rozwiązany, wówczas udowadniasz, że można zażegnać konflikty, które są nieuniknionym elementem związków. W przeciwnym razie rodzice powinni uczciwie przyznać, że nie są w stanie dojść do porozumienia. Nie należy jednak zapoznawać dziecka ze szczegółami. Dzieci przeraża widok rodziców, którzy nie potrafią zapanować nad swoimi emocjami. Rodzice w porywie wściekłości na partnera na ogół ignorują dzieci i zapominają o ich potrzebach.

1.5. Przykład

„Ku mojemu przerażeniu na schodach zobaczyłam Adama – siedział w piżamie, przytulał misia i słuchał mojej kłótni z mężem. Nie wiem, jak długo tam siedział i co usłyszał. Następnego dnia porozmawiałam z Adamem o tym zdarzeniu. Powiedziałam mu, że gdy dorośli są źli, mówią rzeczy, których tak naprawdę nie mają na myśli”.

Celia, mama Grace, Adama i Finlaya

Za wszelką cenę należy trzymać dzieci z daleka od wszelkich konfliktów. W żadnym wypadku dzieciom nie wolno nadawać roli rozjemców, mediatorów czy pośredników.

1.6. Rozmowa o rozwodzie i separacji

Badania dowodzą, że dzieci lepiej przystosowują się do rozwodu i separacji, jeśli rodzice rozmawiają z nimi na ten temat i próbują zrozumieć ich uczucia. W rozdziałach 6, 7 i 9, poświęconych uczuciom, złości i słuchaniu, znajdziesz propozycje rozwiązań, jakie można w takich sytuacjach zastosować. Pamiętajmy, że rodzicom też potrzebne jest wsparcie, by poczuli się wystarczająco spokojnie – to niezbędne, by mogli wysłuchać i zaakceptować uczucia złości i rozpaczy swoich dzieci. Pamiętajmy też, że uczucia mogą mieć charakter mieszany. Niektóre dzieci, choć obawiają się zmian w swoim życiu, odetchną z ulgą, że po separacji codzienne konflikty rodziców zniknęły.

Naukowcy z Uniwersytetu w Leeds w Wielkiej Brytanii rozmawiali z dziećmi z rozwiedzionych rodzin. Cztery lata później przeprowadzili z nimi ponowne rozmowy. Badania dowiodły, że dzieci chciały być „obywatelami swoich rodzin” – chciały, aby je pytano o preferowane miejsce zamieszkania, częstotliwość widywania rodzica, z którym nie będą mieszkać itp. Liczyło się dla nich, aby ich opinie zostały wzięte pod uwagę. Jeden z badanych chłopców powiedział, że „dzieci powinny mieć możliwość wypowiedzenia się, a rodzice powinni umieć zorganizować wszystko tak, żeby wszyscy byli zadowoleni. Po prostu powinni zachować się jak dorośli”.

Dzieci, które wzięły udział w badaniu, definiowały rodzinę w kategoriach jakości relacji – adresy zamieszkania czy więzy krwi nie były najważniejsze. Jedna z badanych dziewczynek ujęła to krótko i trafnie: „Rodzina to ludzie, którzy się kochają”. W rodzinach, w których rodzice poradzili sobie emocjonalnie z rozwodem, dzieci łatwiej przystosowały się do nowej sytuacji.

1.7. Jak być pomocnym

Podczas separacji nie zapominaj o ważnych sprawach:

• Wytłumacz dzieciom, że nie są w żaden sposób winne.
• Powtarzaj dzieciom, że choć ty i twój partner nie możecie razem mieszkać, oboje kochacie ich tak samo jak poprzednio.
• Pamiętaj, że dzieci będą próbować ochronić cię przed swoimi silnymi uczuciami. Rozmowa z przyjaciółmi i rodziną może sprawić, że będzie im łatwiej zrozumieć przebieg wydarzeń.
• Rodzina powinna umieć ze sobą rozmawiać – zarówno we wspólnocie, jak i z każdym z osobna.
• Dzieci mogą pragnąć, abyście do siebie wrócili – podkreśl, że tak się nie stanie.
• Staraj się nie wyrabiać drugiemu rodzicowi złej opinii – pamiętaj, że połowa genów twojego dziecka pochodzi właśnie od niego.

Dzieci różnie reagują na rozwód rodziców. Złość i problemy z zachowaniem są częstym następstwem separacji – szczególnie wśród chłopców. Nie oznacza to jednak, że na dłuższą metę przynoszą negatywne skutki. Z drugiej jednak strony dzieci, które w czasie rozwodu wydają się spokojne, później mogą sprawiać problemy.

1.8. Zapamiętaj

Najczęściej z domu wyprowadza się ojciec. Badanie bardzo licznej grupy nastoletnich chłopców wykazało, że ci, których ojciec był zaangażowany w wychowanie, mieli więcej pewności siebie i lepsze wyniki w nauce. Nie miało znaczenia, czy ojciec mieszkał z nimi pod jednym dachem – najważniejsze było poczucie, że zawsze można z nim porozmawiać.

Temat rozwodu i separacji warto podsumować optymistycznymi słowami czternastolatka, zanotowanymi przez badaczy z Uniwersytetu w Leeds: „Jeśli rodzice zachowują się właściwie, rozwód nie stanowi większego problemu”.

Niełatwo o poprawne zachowanie wśród napadów złości, przykrości i dezorganizacji towarzyszącej rozpadowi związku. Rodzice powinni jednak dołożyć wszelkich starań, by ochronić swoje dzieci przed szkodliwymi skutkami rozpadu rodziny.

W Internecie można znaleźć szereg stron internetowych zawierających przydatne porady dotyczące rozwodu i separacji – zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców. Niektóre z nich wymieniamy na końcu książki.

1.9. Śmierć i żałoba

W obliczu tragedii dorośli chcą chronić dzieci, wolą nie mówić im, co się stało. Dorosłym trudniej niż dzieciom jest mówić o śmierci. Pogrążeni w żalu po prostu nie umieją poradzić sobie ze smutkiem – swoich dzieci i swoim własnym. Jednakże dzieci w pewnym stopniu rozumieją śmierć już od wczesnego dzieciństwa. Będzie stanowczo lepiej, gdy jasno odpowiemy na ich pytania bez eufemizmów typu „odszedł” czy „straciliśmy go” – takie wyrażenia zastępcze mogą spowodować sporo zamieszania.

Bądźmy z dziećmi szczerzy, gdy ktoś z rodziny jest poważnie chory i prawdopodobnie umrze. Jeśli dzieci zrozumieją, że okłamaliśmy je i zatailiśmy przed nimi ważne informacje, stracą do nas zaufanie. Dzieci i tak wyczują to, że rodzice się martwią. Zatajanie wiadomości o śmierci, np. o samobójstwie kuzyna, może na dłuższą metę okazać się dla dzieci bardzo szkodliwe. Będą czuły się zdradzone, gdy dowiedzą się od kogoś spoza rodziny, co się tak naprawdę stało.

Podobnie jak w przypadku rozwodu dzieci mogą mieć przekonanie, że są winne śmierci – szczególnie jeśli dawali się we znaki podczas stresującego dla rodziny okresu. To bardzo ważne, aby uświadomić im, że nikt w tej sytuacji nie jest winny. Uznanie uczuć (swoich i dzieci) jest bardzo trudne, jednak konieczne. Podobnie jak rozmowa pomocne będą inne kreatywne sposoby wyrażania uczuć:

• pisanie listów lub rysowanie,
• przygotowanie książeczek ze zdjęciami i wspomnieniami,
• słuchanie ulubionej muzyki zmarłej osoby,
• puszczanie baniek i wysyłanie buziaków na wiatr.

Smutek małych dzieci na ogół trwa krótko – potem bawią się, jak gdyby nigdy nic się nie stało. To może denerwować osoby dorosłe – pamiętajmy jednak, że jest to naturalny sposób, w który dzieci starają się poradzić sobie z trudną sytuacją. Rodzice nie powinni dziwić się zabawom małych dzieci związanym ze śmiercią i pogrzebem.

1.10. Przykład

„Mój syn układał piosenki o swoim zmarłym tacie. Na początku trochę mnie to przerażało, ale później zdałam sobie sprawę, że w ten sposób próbował poradzić sobie z sytuacją”.

Sophie, mama Jacka

„Gdy zmarła moja siostra, Chantal i jej najlepsza koleżanka przez wiele tygodni bawiły się w pogrzeb. Wchodziły i wychodziły z pudełka na zabawki, jakby to była trumna”.

Gloria, mama Jasmine, Chantal i Nathana

Dzieci wciąż zadają te same pytania. Niedowierzanie, zaprzeczanie faktom jest zupełnie naturalną reakcją po śmierci bliskiej osoby – zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci. Dzieci mogą być przekonane, że dobry lekarz uleczy umarłych albo że zmarli czują ból podczas kremacji. Gdy dzieci poczują, że ktoś ich słucha i się nie złości, będą zadawać pytania o śmierć bez większych zahamowań. Trzeba pomóc dzieciom, by zrozumiały, co się stało.

1.11. Przykład

„Najtrudniejsze pytanie brzmiało: «Mamo, czy ty też umrzesz?». Odpowiadałam, że jestem zdrowa i nie mam zamiaru umierać. To uspokajało Jacka”.

Sophie, mama Jacka

„Owen pytał mnie: «Czy sądzisz, że kiedyś zapomnę o dziadku?». Rozmawialiśmy przez chwilę i powiedziałam mu, że z czasem nie będzie już mu tak smutno, ale wspomnienie zabawy z dziadkiem i jego miłości na zawsze pozostanie w jego sercu”.

Laura, mama Rory‘ego i Owena

Poproś o pomoc i przyjmuj każde wsparcie po śmierci członka rodziny. Dzieci mogą bardzo cierpieć – nie tylko z powodu własnego smutku, ale z powodu naturalnego braku uwagi ze strony rodzica pogrążonego w żałobie.

1.12. Alkohol, papierosy, narkotyki

Rodzice nastolatków najbardziej obawiają się narkotyków – ale picie alkoholu i palenie papierosów jest w tym wieku znacznie popularniejsze.

Spada liczba osób palących, zwiększa się za to spożycie alkoholu (szczególnie wśród dziewcząt). Badania opublikowane przez brytyjski National Health Service w 2005 r. dowiodły, że 27 procent piętnastolatków w Anglii paliło haszysz i aż 34 procent przyznało się do używania nielegalnych substancji odurzających. Jednak w ostatnich latach w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych liczba osób palących haszysz spadła.

Oczywiście liczby te pokazują, że większość nastolatków nie pije, nie pali i nie używa narkotyków, jednak odsetek osób stosujących wymienione używki jest na tyle wysoki, że niepokój rodziców jest uzasadniony. Dorośli powinni robić wszystko, co w ich mocy, aby uchronić dzieci przed niebezpieczeństwem stosowania substancji psychotropowych – nawet jeśli część z nich może być legalnie stosowana przez osoby dorosłe.

Pamiętaj, mózg młodej osoby nadużywającej alkoholu i narkotyków zostaje trwale uszkodzony! Substancje zawarte w tych używkach wpływają na te obszary mózgu, które są odpowiedzialne za motywację, pamięć, uczenie się, ocenę sytuacji i samokontrolę. Nie może to pozostać bez wpływu na wyniki w nauce. Osoby, które wcześnie zaczynają palić, łatwiej mogą się uzależnić. Szczególnie niepokojące jest to, że pali wiele młodych kobiet – tytoń i substancje smoliste mają bardzo szkodliwy wpływ na rozwijający się płód.

Na szczęście jest też dobra wiadomość: w badaniu dzieci w wieku od 11 do 15 lat ponad 75 procent przyznało, że otrzymało od rodziców praktyczne informacje na temat palenia, alkoholu i narkotyków. Aby ochronić swoje dzieci, koniecznie rozmawiaj z nimi na temat używek, zanim ktoś inny zachęci twoje pociechy do picia czy palenia.

1.13. Rozmowa o piciu i paleniu

Oto kilka sugestii, które mogą się przydać przy omawianiu problemów związanych z alkoholem, papierosami i narkotykami:

• Dowiedz się więcej na temat dostępności różnych substancji oraz skutków i ryzyka ich zażywania. Przygotuj się do rozmowy, żebyś wiedział, o czym mówisz. Przejrzyj dobre strony internetowe i informatory poświęcone używkom. Jeśli dziecko zada ci pytanie, na które nie będziesz znał odpowiedzi – poszukajcie jej razem.
• Jednoznacznie określaj wyznawane wartości. Mów, co i dlaczego popierasz. Bądź świadom treści, jakie przekazujesz. Czy mówisz o upijaniu się jak o czymś zabawnym? Czy po stresującym dniu mówisz: „Napiłbym się drinka”? Czy sam palisz papierosy? Czy kupujesz magazyny plotkarskie, gdzie raz po raz widać fotografie podpitych celebrytów?
• Zapytaj dzieci, dlaczego według nich ludzie biorą narkotyki i piją alkohol. Dla zabawy? Aby uciec przed trudnymi dla nich uczuciami? Żeby spróbować czegoś nowego? Aby stać się częścią grupy? Są to w pełni zrozumiałe powody. Ludzie w każdej kulturze dysponują substancjami lub sposobami, które przynoszą uczucie „haju” – od magicznych grzybków po kręcenie się w kółko. Te substancje i czynności pomagają budować i spajać relacje społeczne. Dlaczego więc niektóre z nich mogą stanowić problem?
• Zapytaj dzieci, co mogą powiedzieć lub zrobić, gdy kolega zaproponuje im nielegalną substancję. Jak mogą zareagować, aby zadbać o swoje bezpieczeństwo, a równocześnie nie dać się sprowokować? Jakie sytuacje sprawią, że staną się bardziej podatni na taką propozycję? Spróbuj zadawać pytania rozpoczynające się od słów: „Co by było, gdyby…?”. Możesz np. zapytać: „Co by się stało, gdybyś była jedyną osobą, która odmówiła?”, „Co byś zrobił, gdyby wydawało ci się, że twój kolega jest pod wpływem jakiejś substancji?”.

Fragment książki pt.: "Wychowaj szczęśliwe dziecko. Praktyczne porady dla rodziców"
Autor: Glenda Weil, Doro Marden
Wydawca: Edgard
Seria wydawnicza: Samo Sedno