Rywalizacja rodzeństwa
Rywalizacja rodzeństwa to naturalna sprawa. Dzieci nieustannie zabiegają o uwagę rodziców, chcą czuć się zauważone, kochane. Lubią, gdy docenia się je za sukcesy. Jeśli rywalizacja ta zachowuje granice zdrowego rozsądku, nie ma powodów do obaw. Dzieci nawzajem stymulują się do lepszych osiągnięć na różnych polach. Gdy natomiast rywalizacja rodzeństwa zaczyna wychodzić poza granice normy i wywoływać problemy wychowawcze, wówczas trzeba interweniować. Niezdrowa rywalizacja i konflikty między dziećmi mogą zaważyć na ich stosunkach w przyszłym życiu.
1. Kłótnie rodzeństwa
Relacjom między rodzeństwem towarzyszą silne emocje, nie zawsze pozytywne. Często dochodzi do kłótni i konfliktów. Są one nieuniknione, można jednak próbować zmniejszyć skutki napięć i nauczyć dzieci szukania kompromisu. Rodzice, chcąc, by ich pociechy żyły w zgodzie, starają się traktować je jednakowo i sprawiedliwie. Czy to właściwa droga? Jak sprawić, by rywalizacja między rodzeństwem nie stała się przyczyną nieporozumień między nimi w dorosłym życiu?
Spór między rodzeństwem może powstać z najbardziej błahych powodów. Najczęściej jest to różnica zdań albo konflikt interesów – jedno drugiemu zabiera zabawki, nie oddaje pożyczonych rzeczy, krytykuje, nie chce oglądać tego samego filmu. Przykłady można mnożyć w nieskończoność. Nieporozumienia mogą zdarzać się częściej lub rzadziej i przebiegać w różny sposób, w zależności od wieku i temperamentu dzieci.
Do konfliktów dochodzi częściej między rodzeństwem w podobnym wieku, które spędza ze sobą dużo czasu. Niektóre maluchy tylko się kłócą, inne wywołują karczemne awantury, dochodzi do zaczepek, poszturchiwań i bójek. Większość tego typu konfliktów szybko się kończy. Dzieci godzą się ze sobą równie łatwo, jak się posprzeczały, co nie wywołuje poważnych problemów wychowawczych. Czasem jednak częste kłótnie rodzeństwa mogą przerodzić się w rywalizację.
2. Rywalizacja między dziećmi
Rywalizacja rodzeństwa to ciągła walka – na każdym polu, niezależnie od sytuacji. Obie strony dążą do uzyskania przewagi we wszystkich dziedzinach – w nauce, sporcie, życiu towarzyskim, rodzinnym i osobistym. W wypadku przegranej często pojawia się zazdrość o sukcesy brata czy siostry. Czasem rywalizację między dziećmi rodzi zazdrość o młodsze rodzeństwo.
Zdaniem psychologów, silna rywalizacja rodzeństwa może nieść ze sobą negatywne emocje, a w efekcie powodować eskalację konfliktów lub całkowite rozluźnienie więzi emocjonalnej i obojętność. Nie zawsze jednak jest tak źle. Rywalizacja rodzeństwa jest zupełnie normalnym zjawiskiem. Pierwsze jej symptomy mogą pojawić się jeszcze przed urodzeniem, gdy bliźnięta walczą w łonie matki o lepsze miejsce i więcej pokarmu. Najczęściej jednak rywalizacja zaczyna się, gdy w domu pojawia się młodsze rodzeństwo. Starszy maluch czuje się zazdrosny i zabiega o większą uwagę rodziców. Od tego momentu rywalizacja trwa nieprzerwanie, czasem nawet przez całe życie – zmieniają się tylko jej formy i natężenie.
Przyjmuje się, że najsilniejsza jest rywalizacja między rodzeństwem w podobnym wieku i między rodzeństwem tej samej płci. Częściej rywalizacja przejawia się gwałtowniej między chłopcami, choć od tej reguły jest wiele wyjątków. Konflikty chłopców często kończą się bójką. Dziewczynki natomiast prowadzą raczej walkę psychologiczną.
Rodzeństwo bez rywalizacji chyba nie istnieje. Życie dzieci przebiega między kłótniami a porozumieniem, między przyjaźnią a niechęcią. Rodzeństwo to naturalni wrogowie, zazdrość o rodzeństwo przeżywał każdy i nie sposób uniknąć między dziećmi konfliktów i rywalizowania. Jeśli nie przybierają one skrajnej postaci, mogą być nawet pożyteczne.
3. Dobre i złe strony rywalizacji między dziećmi
| Zalety | Wady |
|---|---|
| lepsze poznanie drugiej osoby, nauka prowadzenia sporów i dochodzenia do kompromisu | negatywna, nieprzyjemna atmosfera w domu |
| nauka asertywności i współczucia, dążenie do przeforsowania swojego stanowiska z jednoczesnym braniem pod uwagę uczuć drugiej strony | prowadzenie bójek może skutkować wyrządzeniem sobie przez dzieci krzywdy lub zniszczeniami w domu, np. domowych sprzętów |
| rozwój inteligencji emocjonalnej – nauka rozpoznawania emocji i panowania nad nimi | zazdrość o rodzeństwo może się przerodzić w trwałą niechęć |
| motywacja do pracy, rozwijanie zdolności i podnoszenie kwalifikacji | pogorszenie relacji między członkami rodziny |
| nauka cierpliwości, wytrwałości i konsekwencji w dążeniu do celu | nieustanna walka może stać się w przyszłości sposobem na życie i drogą do realizacji celów |
| przyzwyczajenie do prowadzenia sporów i większa odporność na stres | uleganie rodzeństwu w rywalizacji wpływa na obniżenie poczucia własnej wartości |
4. Jak wychować rodzeństwo bez rywalizacji?
- Ustal jasne zasady współżycia między dziećmi, których powinny przestrzegać.
- Podkreślaj, że dobrze jest mieć rodzeństwo, zwłaszcza starsze, które może być dla młodszego opiekunem i mistrzem w różnych zabawach.
- Doceniaj i chwal dzieci za to, że bawią się w zgodzie i opiekują się sobą nawzajem.
- Podkreślaj różnicę wieku między dziećmi – starsze dziecko będzie dumne z tego, że dla młodszego jest autorytetem.
- Akceptuj uczucia dzieci – naucz je, by wyrażały swoje uczucia w sposób grzeczny, a nie przy pomocy krzyku i bicia.
- Jeśli przedmiotem sporu są zabawki lub rzeczy materialne, odbierz je dzieciom na czas kłótni.
- Przy bójkach dzieci rozdzielaj je, jedno dziecko wyślij do jednego pokoju, a drugie do innego. Gdy emocje opadną, porozmawiaj z maluchami o ich zachowaniu.
- Ucz dzieci szukania kompromisowego rozwiązania.
Pamiętaj, że nie wolno ci bić dzieci za to, że się kłócą. Stosowanie siły świadczy o bezradności rodzica i stanowi negatywny wzorzec postępowania dla dzieci. Nie należy za każdym razem obarczać winą za kłótnie starszego dziecka, mówiąc: „Ustąp, przecież jesteś starszy”. Młodszy maluch na pewno zacznie wykorzystywać taką sytuację i będzie prowokował spory. Starszy zaś poczuje się urażony i mniej ważny. Nie wolno również porównywać ze sobą dzieci ani faworyzować żadnego z nich. Warto natomiast podkreślać, że każde z nich jest wyjątkowe i tak samo kochane.
Jeśli jesteś już mamą i spodziewasz się kolejnego dziecka, pamiętaj, że wzajemne relacje twoich pociech zależą również od ciebie. Przygotuj swoje dziecko na pojawienie się młodszego brata lub siostry, rozmawiając z nim o czekających waszą rodzinę zmianach. Uświadom dziecku, że zyska dużo więcej niż tylko towarzysza zabaw - będzie miało okazję stać się dla kogoś wzorem i autorytetem. W czasie ciąży spędzaj dużo czasu ze swoim maluchem, oswajając go z myślą o nowym członku rodziny. Pójdźcie razem na zakupy, by skompletować wyprawkę dla niemowlęcia, a w sklepie zaproponuj dziecku, by samo wybrało zabawkę dla brata lub siostry - z pewnością potraktuje to zadanie poważnie.
Gdy w domu pojawi się noworodek, zadbaj o to, by starszak nie czuł się zepchnięty na margines. Znajdź czas na wspólne rozmowy i zabawy. Na początku nie będzie to łatwe - opieka nad malutkim dzieckiem jest aż nadto absorbująca. W tym okresie pozwól starszemu dziecku obserwować siebie i partnera, gdy myjecie, karmicie i ubieracie noworodka. Dzieci chcą zwykle pomagać rodzicom - z oczywistych względów nie należy ich obarczać poważnymi obowiązkami, ale drobne zadania (przyniesienie czystej pieluszki z torby, wyrzucenie wacików do kosza itp.) nie są ponad ich siły. Każdy wysiłek należy docenić i nagrodzić pochwałą, uściskiem lub buziakiem.