Wpływ grupy rówieśniczej
Wpływ grupy rówieśniczej na dziecko daje się zaobserwować już u małych szkrabów, które oddziałują na siebie wzajemnie w przedszkolu. Wówczas interakcje są podejmowane głównie dla zabawy. Kiedy dziecko idzie do szkoły, staje się członkiem nowej formalnej grupy – klasy szkolnej. Koledzy z klasy wpływają na proces kształtowania się osobowości dziecka. Atmosfera w klasie zależy między innymi od poziomu zintegrowania klasy, norm grupowych, stosunków między dziećmi, pozycji i ról poszczególnych członków grupy rówieśniczej. Znaczenie rówieśników uwypukla się w okresie dorastania, kiedy słabnie autorytet rodziców, a głównym punktem odniesienia dla własnych zachowań stają się koledzy i koleżanki.
1. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
Grupa rówieśnicza, obok nauczycieli i rodziców, stanowi jedno z głównych źródeł mechanizmów socjalizacyjnych. Szczególnie ze zdaniem kolegów liczą się dojrzewający. Młodzież spędza coraz więcej czasu poza domem, z kolegami, którzy dostarczają wzorców myślenia, wpływają na preferencje i wybory. Grupa rówieśnicza, z którą nastolatek silnie się identyfikuje, może decydować o stylu ubierania się czy wyborze słuchanej muzyki. Istnieje wiele różnych grup społecznych, w których dziecko odbywa swoisty trening interpersonalny. Swoje umiejętności społeczne ćwiczy w klasie szkolnej, na boisku, w paczce osiedlowej, grupie sportowej czy zastępie harcerskim.
Wszystkie te grupy silnie oddziałują na proces definiowania własnego „Ja”. Grupa rówieśnicza dostarcza odpowiedzi na pytanie: „Jaki jestem?”, co w okresie adolescencji pozwala poradzić sobie z kryzysem tożsamości. Na bazie relacji z rówieśnikami kształtuje się obraz własnej osoby i samoocena, zależna między innymi od pozycji zajmowanej w grupie. Czym charakteryzuje się mała grupa społeczna? Według psychologa, Stanisława Miki, mała grupa stanowi zbiór dwóch lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja. Osoby te muszą mieć świadomość swojej przynależności do grupy, która różni się od innych grup. Osoby te mają wspólny cel, wspólne normy, tworzą strukturę i określoną hierarchię.
2. Rodzaje wpływów rówieśniczych
Zazwyczaj rodzice demonizują i przeceniają negatywny wpływ grupy rówieśniczej na zachowania własnego dziecka. Szczególnie często zdarza się to w okresie dorastania, kiedy młody człowiek zaczyna się buntować i domagać się większego zakresu swobody. Wyróżnia się grupy dziecięce, powstające głównie dla zabawy, grupy młodzieżowe, paczki, kliki, subkultury, jak również bandy chuligańskie, gangi czy grupy dewiacyjne. Niektóre z tych grup sprzyjają rozwojowi jednostki, inne natomiast wypaczają jakość funkcjonowania dziecka w społeczeństwie, zachęcając do czynów antyspołecznych. Struktura każdej grupy zależy od wewnętrznej hierarchii grupowej, od lidera, systemu decyzyjnego, sposobów komunikacji między członkami i charakteru więzi międzyludzkich.
Większość grup rówieśniczych powstaje ze względu na podobieństwo zainteresowań i przybliżony wiek członków tworzących zespół. W ten sposób powstają bliskie więzi, nierzadko tworzą się w ramach grupy mniejsze relacje przyjacielskie. Bycie uczestnikiem w grupie cieszy się wzajemną aprobatą. Dzieci współpracują ze sobą w celu realizacji wspólnych zamierzeń. Kontakty mają charakter interakcji twarzą w twarz. Członkowie silnie identyfikują się z grupą, czego wyrazem jest zaimek „MY” dla odróżnienia się od „WY”, czyli innych, nie tworzących grupy. Kontakty z rówieśnikami pełnią istotną rolę w życiu każdego dziecka. Grupa zaspokaja potrzeby, których nie mogą zaspokoić rodzice czy nauczyciele. Uczestnik grupy ma okazję poczuć się pożyteczny i kształtować poczucie sprawstwa.
Dzięki grupie jednostka tworzy obraz własnej osoby, konsoliduje się poczucie własnej wartości. Im wyższa popularność w grupie, tym wyższa samoocena dziecka. Dziecko dzięki grupie uczy się akceptowania norm i podporządkowywania się im oraz tworzenia własnych zasad postępowania. W sposób naturalny rozwija własną aktywność społeczną, uczy się kształtowania więzi z innymi, inicjuje interakcje społeczne, uczy się dialogu, konwersacji, dyskutowania, aktywnego słuchania, analizowania argumentów, integrowania różnych punktów wiedzenia, kompromisu, negocjacji i rozwiązywania konfliktów. Grupa społeczna umożliwia zaspokojenie potrzeby akceptacji, aprobaty i uznania oraz daje poczucie przynależności do większej społeczności. Dzięki paczce dziecko ma możliwość kreatywnego spędzania czasu wolnego.
Grupa rówieśnicza gwarantuje też zaspokojenie określonych potrzeb emocjonalnych i umożliwia ekspresję własnych uczuć oraz zaprezentowanie swoich poglądów. Dziecko ma okazję poczuć się ważne. Kontakty społeczne rozwijają towarzyskość, zdolność empatii, solidarność, uczą dyskrecji, pobudzają do rozwoju własnych zainteresowań i ćwiczą konstruktywną rywalizację. Grupa rówieśnicza ma ogromny wpływa na rozwój sfery społecznej dziecka, jednak to nie tylko same błogosławieństwo. W czasie dorastania, odznaczającego się testowaniem rzeczywistości, kontestowaniem autorytetów oraz eksperymentowaniem z różnymi używkami, można się pogubić i zatracić. Grupa może nieść też ryzyko i mieć negatywny wpływ na kształtowanie się młodej osobowości, dlatego rodzice powinni być czujni i wyznaczać granice oraz drogowskazy, które w przyszłości staną się podstawą dla moralności dziecka.