Rozwój społeczny ucznia

Rozwój społeczny ucznia w dużej mierze jest stymulowany przez fakt, iż dziecko staje się członkiem formalnej grupy, jaką jest klasa szkolna. Nawiązywanie kontaktów w grupie i odnalezienie w niej swojego miejsca zależy między innymi od zdolności komunikacyjnych malucha oraz od ogólnej orientacji w świecie relacji interpersonalnych.

Sfera społeczna dziecka poszerza się o kontakty nie tylko z rodzicami czy rówieśnikami, ale też nauczycielami i środowiskiem szkolnym. W okresie późnego dzieciństwa dzieci uczą się uwzględniać normy dotyczące sposobu swojego działania, a także jego osobiste i społeczne skutki, które mogą podlegać ocenie, np. ze strony kolegów, nauczycieli i rodziny.

1. Akceptacja ze strony rówieśników

W okresie uczęszczania do szkoły niezwykle ważna staje się dla dziecka pozycja zajmowana w klasie. Wyróżnia się dzieci popularne, lubiane, gwiazdy socjometryczne, ale także dzieci odrzucane, lekceważone czy kontrowersyjne. Szczególnie ujemne skutki dla kształtowania się młodej osobowości niesie ze sobą pozycja dziecka odrzuconego i przekonanie, że nie jest się akceptowanym przez klasę.

Zobacz film: "Wysokie oceny za wszelką cenę"

Psychologowie zwracają uwagę, że istnieje wyraźny związek między doznawaniem sukcesów i porażek na teranie grupy, a poczuciem kompetencji oraz akceptacją i szacunkiem ze strony kolegów. Pozycja zajmowana w klasie koresponduje w znacznej mierze z eksponowanymi społecznie osiągnięciami dziecka. Sukces w działaniu przekłada się na możliwość nawiązywania przyjaźni.

Na przyjazne zachowania rówieśników, spontaniczną chęć niesienia pomocy i poparcie dla poglądów mogą liczyć dzieci, które osiągają sukcesy zadaniowe i sprawnościowe oraz umieją porozumieć się z kolegami. Są to na ogół dzieci atrakcyjne, kompetentne, aktywne, skuteczne, energiczne i niezbyt wrażliwe, które nie pamiętają zbyt długo urazów i nie przejmują się porażkami.

Brak akceptacji ze strony kolegów skutkuje złym samopoczuciem ucznia, pesymizmem, negatywnym postrzeganiem siebie, niechęcią do podejmowania wysiłków. Utrwala się wyuczona bezradność i strategie prowadzące do niepowodzeń. Doznawanie niepowodzeń społecznych rodzi przekonanie, że nie jest się godnym akceptacji.

Obawa przed odrzuceniem jest źródłem zachowania odbieranego przez innych jako postawa dystansu, w odpowiedzi na którą inni uczniowie zachowują się tak samo. W efekcie dziecko doznaje poczucie osamotnienia i uważa, że nie jest lubiane przez innych.

W związku z tym nasila zachowania, które czynią go niepopularnym. Jeżeli taki stan się przedłuża, powtarzające się sekwencje społecznych porażek mogą prowadzić do rozwinięcia się u dziecka społecznej bierności, nieśmiałości, niskiej samooceny, poczucia niższości a także form społecznego niedostosowania o charakterze długotrwałym.

2. Znaczenie grupy w życiu dziecka

W wieku szkolnym dziecko uczy się podejmować obowiązki i doprowadzać podjęte zadania do końca. Rola ucznia nakłada na dziecko nowe wyzwania, jak uczenie się czy wypełnianie poleceń nauczyciela. Dziecko powinno umieć podporządkowywać się wymogom, które modyfikują postawy i motywacje. U maluchów z reguły rośnie zdolność do wysiłku, wytrwałość w dążeniu do realizacji celów, umiejętność przeciwstawiania się przeszkodom i kontrolowania emocji w sytuacji sukcesu oraz porażki. Uczniowie szybko asymilują społeczne formy ekspresji i przyswajają społeczne reguły postępowania.

Wykształca się też skala ocen moralnych, stosowana w ocenie postępowania innych, jak i samoocenie własnych zachowań. Dzieci, zabiegając o aprobatę rówieśników, realizują zespołowe zadania i inicjują nowe kontakty.

Dlaczego grupa rówieśniczama tak ogromne znaczenie w życiu ucznia?

• Dziecko uczy się poczucia normy i uwzględniania norm jawnych i ukrytych w swoim zachowaniu.
• Dziecko doskonali umiejętności porozumiewania się, dialogu, dyskusji, negocjowania, rozwiązywania konfliktów i aktywnego słuchania.
• Dziecko internalizuje wzorce kontroli własnych ekspresji emocjonalnych.
• Dziecko uświadamia sobie, że ludzie różnią się od siebie i mają odmienne zdania na ten sam temat, co sprzyja decentracji.
• Dziecko rezygnuje stopniowo z egocentrycznych przekonań i bierze pod uwagę zachowania aprobowane przez grupę.
• Dziecko liczy się z opiniami kolegów, którzy stają się modelami sposobu zachowania, oceniania, spostrzegania, myślenia i reagowania.
• Dziecko rewiduje własne poglądy, kształtuje preferencje, postawy, wybory i zainteresowania, biorąc pod uwagę zdanie kolegów.
• Dziecko ma okazję doświadczania relacji przyjacielskich, poczucia jedności z grupą.
• Dziecko uczy się asystowania, wsparcia emocjonalnego, partnerstwa, dyskrecji, solidarności i współpracy oraz doskonali empatię.
• Dziecko eksploruje zadania sprzężone z rolą płciową.
• Dziecko rozumie, modyfikuje i tworzy reguły, będąc aktywnym uczestnikiem paczek, band czy klik.

Powyższy katalog umiejętności społecznych nie jest oczywiście wyczerpany. Grupa rówieśnicza wpływa też na kształtowanie się obrazu własnej osoby, transmituje komunikaty, które wbudowują się w schemat „Ja” ucznia. Klasa dostarcza informacji na temat samoskuteczności i wpływa na poczucie sprawstwa. Przyjaźnie w wieku wczesnoszkolnym powstają na bazie podobieństwa cech charakteru lub wspólnoty zainteresowań.

Dzięki bliskim relacjom doskonali się też sfera emocjonalna dziecka. Na początku powstają przyjaźnie z dziećmi będącymi przedstawicielami tej samej płci. Potem dzieci coraz poważniej biorą pod uwagę możliwość zaprzyjaźnienia się z osobą płci przeciwnej, co stanowi przejaw międzypłciowej fascynacji i stopniowego zbliżania się do następnego okresu rozwojowego, jakim jest adolescencja. Relacje z rówieśnikami pełnią funkcję stymulatora rozwoju emocjonalnego, poznawczego, społecznego, moralnego, a nawet oddziałują na sferę wykonawczą.