Relacje dzieci z rodzicami
Relacje dzieci z rodzicami zmieniają się wraz z upływem czasu. W okresie przedszkolnym maluchy zazwyczaj patrzą na opiekunów bezkrytycznie, są oni dla nich głównymi autorytetami. W młodszym wieku szkolnym i w okresie adolescencji dużą rolę zaczynają odgrywać rówieśnicy, związki przyjacielskie, paczki i bandy. Rola rodzica w życiu dziecka ulega modyfikacji. Relacje na linii rodzice-dzieci zależą nie tylko od wieku pociech, ale też innych czynników takich, jak atmosfera rodzinna, jakość komunikacji, styl i metody wychowania czy postawy rodzicielskie. Jak dbać o przyjazne związki z własnym dzieckiem?
1. Style wychowania
Rodzina to fundament, na którym młody człowiek konstruuje całą swoją tożsamość. Dom ma stanowić bezpieczny azyl, w którym dziecko znajdzie akceptujących, troskliwych, rozumnych i konsekwentnych rodziców. Niestety często owe postulaty są jedynie pobożnymi życzeniami, a wielu opiekunów popełnia rażące błędy wychowawcze.
Niektórzy starają się być "dobrymi rodzicami", ale nie mając odpowiednich wzorców z własnego domu macierzystego, powielają schematy i wykazują bezradność rodzicielską w przypadku poważnych kłopotów z dzieckiem. Jakość relacji na linii dzieci-rodzice wynika w dużej mierze z metod wychowania i zasad obowiązujących w rodzinie. Często do spięć dochodzi w wyniku konfrontacji dwóch sprzecznych biegunów: władza rodzicielska– zakres autonomii dziecka. Dorastająca pociecha pragnie coraz większej swobody i zniesienia ograniczeń, co często trudno zaakceptować rodzicom. Kontakty z dziećmi determinują pośrednio style wychowania.
| Styl wychowania | Zaangażowanie emocjonalne | Władza rodzica | Autonomia dziecka |
|---|---|---|---|
| autorytatywny | rodzice ciepli, uważni i wrażliwi na potrzeby oraz zainteresowania dziecka | rodzice stosują stosowne do poziomu dojrzałości dziecka wymagania; wyjaśniają i narzucają reguły | rodzice pozwalają dziecku podejmować decyzje zgodnie z gotowością rozwojową; uwzględniają punkt widzenia dziecka |
| autorytarny | rodzice są zimni i odrzucający, często poniżają dziecko | rodzice są bardzo wymagający; stosują nacisk przez krzyki, rozkazywanie, krytykowanie i karanie | rodzice podejmują większość decyzji za dziecko; rzadko uwzględniają jego punkt wiedzenia |
| pobłażliwy | rodzice są ciepli, ale mogą rozpieścić dziecko | rodzice stawiają niewiele wymagań lub w ogóle ich nie stawiają – często z powodu błędnie pojętej troski o poczucie własnej wartości dziecka | rodzice pozwalają dziecku podejmować decyzje, nawet jeśli jeszcze nie jest ono do tego gotowe |
| niezaangażowany | rodzice są emocjonalnie nieobecni, wycofani i nieuważni | rodzice stawiają niewiele wymagań lub w ogóle ich nie stawiają – często z braku zainteresowania lub oczekiwań wobec dziecka | rodzice są obojętni na decyzje i punkt widzenia dziecka |
Najbardziej optymalnym i sprzyjającym rozwojowi dzieci stylem wychowania jest styl autorytatywny, inaczej określany jako demokratyczny, gdzie dziecko to partner, a nie "pionek" stojący niżej w hierarchii rodziny. Demokracja rodzinna sprawnie funkcjonuje w zakresie wymiarów: posłuszeństwo-karność, swoboda-ochrona, uznawanie praw-stawianie wymagań. Konsekwencja w wychowaniu i wyznaczanie jasnych reguł postępowania umożliwia dziecku internalizację norm społecznych i szybszą socjalizację. Dzieci potrzebują drogowskazów moralnych, by mieć przykłady, do których zawsze mogą się odwołać.
2. Relacje z dziećmi a różnica pokoleń
Wraz z dorastaniem wyraźnie zmienia się stosunek nastolatków do rodziców. W dzieciństwie mama i tata są zwykle akceptowani bezrefleksyjnie, natomiast w okresie adolescencji stosunek do opiekunów staje się bardziej realistyczny, a niekiedy nawet przekorny. Wiele problemów, pojawiających się między rodzicami, a młodzieżą, wynika z nieokreślonego statusu dorastających – już nie są dziećmi, ale jeszcze nie są dorosłymi.
Nastolatkowie stają się bardziej zamknięci, oczekują respektowania własnej prywatności, nie zwierzają się ze wszystkiego rodzicom, jak to miało miejsce w dzieciństwie. Rodzice natomiast nie radzą sobie z uznaniem autonomii dorastających dzieci, nie są przekonani co do ich odpowiedzialności, obawiają się negatywnego wpływu grupy rówieśniczej, w wyniku czego postępują niekonsekwentnie, z tendencją do ograniczania wolności wyboru dzieci. Staje się to niestety źródłem licznych nieporozumień i awantur.
Obszary konfliktowe między rodzicami a dziećmi wynikają najczęściej z trzech sprzeczności:
- między kontrolą ze strony rodziców, a potrzebą swobody u dorastających;
- między przykładaniem przez rodziców dużej wagi do nauki szkolnej, a poświęcaniem czasu na inne rodzaje aktywności przez młodzież;
- między odpowiedzialnością rodziców, a dzieleniem się nią z dorastającymi.
Często też przecenia się znaczenie różnicy pokoleń (ang. generation gap) w powstawaniu konfliktów. Konflikty między rodzicami, a ich dorastającymi dziećmi nie są zazwyczaj aż tak głębokie, jak można by przypuszczać. Wiele z nich wynika z burzy hormonalnej nastolatków i kryzysu tożsamości w wieku dorastania. Niejednokrotnie są to konflikty pozorne – rodzina stanowi jedynie "pole bitwy" dla wrogich uczuć, których geneza tkwi poza systemem rodzinnym.
Mimo wielu nieporozumień, między rodzicami i dziećmi utrzymuje się zazwyczaj pozytywna więź, a dorastający czują się kochani i mają poczucie, że mogą liczyć na wsparcie rodziców. Niezależnie od płci dziecka, zazwyczaj bliższa relacja łączy ich z matką niż z ojcem. Na pozytywny przebieg dorastania i pozytywne związki z rodzicami zasadniczy wpływ ma szczęśliwy związek małżeński rodziców. Alkoholizm w rodzinie czy przemoc domowa przekładają się niejednokrotnie na patologie wychowawcze.
Należy pamiętać, że stopniowe psychiczne oddalanie się nastolatków od swoich rodziców ma charakter rozwojowy, bowiem dzieci dążą do samodzielności i określenia swojego "Ja". By móc zdefiniować swoją tożsamość i określić status, muszą niestety czasami pobłądzić, poeksperymentować, potestować rzeczywistość, by w końcu odnaleźć siebie.
Modyfikacja relacji dzieci-rodzice nie musi oznaczać utraty więzi, a jedynie jej zmianę – przejście od więzi dziecięcej zależności do więzi opartej na partnerstwie. Proces ten wydaje się często o wiele trudniejszy do przejścia dla rodziców niż ich dzieci. Okres adolescencji to niewątpliwie trudny sprawdzian dla wydolności wychowawczej opiekunów, ich cierpliwości, roztropności, rozwagi i konsekwencji. Trzeba jednak mieć świadomość, że nie można bezustannie traktować dzieci jako "małych bobasków", ale wspierać je w kształtowaniu własnej niezależności i reagować, kiedy zauważy się niepokojące sygnały, mogące świadczyć o problemach w identyfikacji własnej osoby.