Czy matka powinna być przyjaciółką swojej córki?

Parentyfikacja to zjawisko odwrócenia ról w rodzinie. Wtedy syn staje się głową rodziny, a córka jest przyjaciółką swojej matki. Taka sytuacja często staje się patologiczna. - Wspólne kąpiele czy spanie jest niejednokrotnie nieuświadomionym zaspokojeniem sfrustrowanych potrzeb osób dorosłych - o problemie opowiedział psycholog, Igor Wiśniewski.

Magdalena Bury, WP parenting: Czy matka powinna być przyjaciółką swojej córki?

Igor Wiśniewski, psycholog: Słowo "przyjaciółka” jest kluczem do odpowiedzi. Zarówno złe kontakty z matką, jak i obiecywana sobie przyjaźń z dziećmi zawiera w sobie nieadekwatność granic. Te obietnice zwykły składać osoby, które były wychowywane autokratycznie, w myśl powiedzenia: "dzieci i ryby głosu nie mają”.

Rodzic będący partnerem nie jest jedynie przyjacielem, bo przyjaźń nie łączy się z wymaganiami, zależnością. Mówimy wówczas o zatarciu granic, co jest szczególnie trudne dla nastolatka, u którego może dojść do zahamowania procesu separacji.

Co pan sądzi o wizerunku matki-kumpelki?

Myślę, że w dużym stopniu został ukształtowany przez media, kiedy to dziewczyny w identycznych sukienkach i kapeluszach wyruszają na podbój centrów handlowych, dobrze się przy tym wspólnie bawiąc.

To, że rodzice z dziećmi ubierają się podobnie, dzielą wspólne pasje (o ile pociecha sama je sobie wybrała), wspólnie spędzają czas, nie oznacza od razu, że to jest rodzic bez wymagań i bez granic, wychowujący - w pejoratywnym znaczeniu - bezstresowo.

Dorośli, którzy w dzieciństwie byli uciśnieni przez rodziców, chcą dać pociechom coś, czego brakowało im samym w prostym mechanizmie kompensacji. Może to jednak doprowadzić do wychowania bez wymagań i ograniczeń, a przecież są one niezbędne do prawidłowego rozwoju nastolatka.

Parentyfikacja, czyli co...?

W rodzinie każdy z nas pełni role adekwatnie do wieku rozwojowego. Według twórców pojęcia, zadaniem procesu jest odwrócenie naturalnych ról. Dotyczy to zarówno rodziców i dzieci, jak i dziadków i ich wnuków.

Parentyfikacja to proces patologiczny, ale i czynnik chroniący. Zamiana ról odbywa się na dwóch płaszczyznach. W pierwszej z nich, funkcjonalnej, dziecko musi dbać o finanse czy porządek w mieszkaniu. W drugiej - emocjonalnej - wspierać rodzica i brać udział w konfliktach rodzicielskich.

To, czy jest to patologia, musimy rozpatrywać pod kątem czasu. Inaczej jest, gdy niedyspozycja rodzica jest chwilowa (np. złamał nogę), inaczej gdy długotrwała, np. kiedy rodzic nadużywa substancji psychoaktywnych.

Czym może grozić zbytnie spoufalanie się rodziców z dziećmi?

Możemy doprowadzić do sytuacji, kiedy naszym dzieciom zatrą się granice między dzieciństwem a dorosłością, rozumianą jako totalna swoboda, bez obowiązków, wymagań, konsekwencji.

Nie ma nic złego w tym, że np. ojciec i syn grają w jednym zespole muzycznym czy matka z córką występują w jednym teatrze. Jednak gdy dorosły chce się przypodobać dziecku lub wymusza na nim swoje pasje i niezrealizowane ambicje, wówczas należy pomyśleć, czy nie wyrządzamy naszym dzieciom krzywdy.

Wspólne kąpiele czy spanie jest niejednokrotnie nieuświadomionym zaspokojeniem sfrustrowanych potrzeb osób dorosłych.

Co czuje dziecko, które musi być odpowiedzialne nie tylko za siebie, ale i za swoje młodsze rodzeństwo?

Nie wyręczajmy się naszymi dziećmi, ani tymi starszymi, ani młodszymi, ani najstarszymi. Nie delegujmy roli dorosłego w stronę dziecka. Nawet jeżeli tkwi w nas przekonanie, że od swoich rodziców nie dostaliśmy zbyt wiele i to dziecko miałoby oddać nam nieuzyskane zaspokojenie potrzeb.

U dziecka, które musi objąć funkcję głowy rodziny, przez jakiś czas nie widać żadnych objawów. Dopiero pogorszenie ocen i nieobecności w szkole zaczynają wzburzać otoczenie i to jest największa tragedia dziecka, które powinno móc od początku liczyć na pomoc ze strony osób dorosłych. Przyprowadzanie nietrzeźwego rodzica z pubu, dbanie o materialne funkcjonowanie rodziny czy o edukacyjny rozwój rodzeństwa nie powinno być jego rolą. Gdzie tu czas na bycie dzieckiem?

Jak wygląda życie parentyfikowanego dziecka?

Po uświadomieniu sobie konsekwencji swojego "nieprzeżytego dzieciństwa” i doświadczeniu straty, być może przy wsparciu terapeutycznym, mamy szansę zreinterpretować wcześniejsze doświadczenia związane z przeżywaniem życia "za” i "dla” rodziców i wreszcie żyć dla samych siebie i świadomie założyć szczęśliwą rodzinę.

A w jaki sposób parentyfikacja rzutuje na dorosłe życie?

W sposób nieuświadomiony. Nastolatka wcześniej zajmująca się swoją młodszą siostrą z powodu nadużywających alkoholu rodziców, wykradająca w trakcie ich snu pieniądze z kieszeni, aby następnego dnia móc zaopatrzyć dom w jedzenie, ugotować obiad, w życiu dorosłym na poziomie nieświadomym będzie poszukiwać partnerów, wobec których wykazywać będzie się postawą altruistyczną, będzie mogła zaopiekować się nimi.

Zdarza się, że z powodu rodziców, wobec których nawet z poziomu osoby dorosłej czujemy się w obowiązku prowadzić ich za rękę, dochodzi do rozwodów.

Młodsza siostra może nabyć biernej postawy, całkowicie oddając się pod opiekę starszej siostrze, co rzutuje na dorosłe życie obu dziewcząt. Młodsza poszukuje w partnerach opiekuna, starsza stara się zaopiekować. Z kolei dziecko/nastolatek, którego głównym zadaniem pozostaje zaspokajanie potrzeb emocjonalnych i ambicji rodziców, w przyszłości nie będzie w stanie funkcjonować samodzielnie i oddzielać emocji innych osób od własnych. Będzie starał się żyć tak, aby zaspokoić potrzeby otaczających go ludzi.

Igor Wiśniewski - psycholog, wykładowca, szkoleniowiec, trener, prywatnie szczęśliwy mąż i ojciec. Ukończył studia psychologiczne o specjalności psychologii klinicznej i zdrowia w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego. Jest także absolwentem studiów podyplomowych Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego w Uniwersytecie Łódzkim z zakresu organizacji pomocy społecznej. To doświadczony praktyk w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi.