Co powinien umieć siedmiolatek?
Wielu rodziców zastanawia się, co powinno umieć ich siedmioletnie dziecko. Czy przypadkiem maluch nie odbiega od swoich rówieśników? Nie wykazuje jakichś zahamowań albo opóźnień w rozwoju? Rodzice zwracają uwagę głównie na postępy dziecka w nauce, na to, jak sprawnie czyta, pisze i liczy. Jednak rozwój siedmiolatka nie ogranicza się jedynie do sfery umysłowej. Dziecko doskonali się także w zakresie własnej emocjonalności i życia społecznego oraz moralnego. Co powinien umieć siedmiolatek? Można mnożyć szereg punktów na liście „obowiązkowych kompetencji siedmiolatka”, jednak takie podejście jest bez sensu. Każde dziecko jest indywidualne i rozwija się w swoim własnym tempie.
1. Zmiany rozwojowe w okresie późnego dzieciństwa
Siedmiolatek to już poważne dziecko – nie da sobie dmuchać w kaszę, bo już za dużo wie o świecie, by dać się zwieść. Siódmy rok życia przypada na okres późnego dzieciństwa. Następuje przekształcenie dotychczasowej aktywności dziecka – z głównie spontanicznej i zdominowanej przez zabawę, w system działań sterowanych przez stałe zadania, obowiązki i normy społeczne. Dalej rozwijają się funkcje psychiczne i ich integracja, umożliwiająca dostosowywanie się do nowych zadań, sytuacji i wymagań. Poza bezpośrednim wpływem rodziców dziecko podlega innym rodzajom wpływów społecznych, odmiennych od rodzinnych, ale często tak samo ważnych.
2. Zdolność czytania i pisania
Aby dziecko opanowało zdolność pisania, musi umieć wzrokowo wyróżniać podstawowe znaki graficzne i nauczyć się je kształtować za pomocą własnych zdolności manualnych. Musi umieć uchwycić związek między znakami graficznymi (literami) a wyodrębnionymi wcześniej przez analizę słuchowo-artykulacyjną dźwiękami mowy. Siedmiolatki uczą się celowo kształtować za pomocą własnych czynności ruchowych odpowiednie litery (pisanie) i właściwie rozpoznawać oraz transponować określone znaki graficzna pisma (czytanie). Ucząc się czytać, dzieci opanowują najpierw czytanie głośne oparte na transponowaniu liter na dźwięki mowy – wówczas tekst nabiera dla nich znaczenia. Problem, jaki pojawia się na pierwszych etapach nauki czytania, to fakt, że dziecko niewiele rozumie z tego, co czyta, bowiem większość uwagi zostaje pochłonięta na rozpoznawanie literek.
Siedmiolatkowie stopniowo opanowują podstawowe funkcje ortograficzne. Powoli formułują się nawyki ortograficznego pisania – automatyzacja pisania zgodnie z regułami ortograficznymi. Wzrasta świadomość ortograficzna, reguły ortograficzne zyskują podbudowę dzięki zdobywanym wiadomościom o języku, np. z dziedziny gramatyki. Typowe błędy ortograficzne występujące u dzieci w początkowej fazie nauki pisania wynikają z niedostatków analizy wzrokowej i słuchowo-artykulacyjnej. Są to błędy w rodzaju:
- opuszczania liter w wyrazach;
- zamiany właściwych liter na inne (często liter oznaczających głoski dźwięczne na bezdźwięczne, np. „d” na „t”, „g” na „k”, liter o podobnym kształcie, ale innym ułożeniu elementów, np. „p” na d” albo „g” na „p”);
- błędów ortograficznych – u starszych uczniów wynikają one z nieznajomości reguł ortograficznych albo z dysleksji.
3. Rozwój poznawczy i moralny siedmiolatka
Młodszy wiek szkolny został scharakteryzowany przez Jeana Piageta jako stadium operacji konkretnych. Stadium to trwa od siódmego do około dwunastego roku życia. Dziecko w tym czasie osiąga zdolności związane z nabywaniem i przetwarzaniem informacji o otaczającym świecie i o sobie na poziomie konkretu. Wykształca się pojęcie stałości ilości – liczby, długości, wagi i objętości. Następują operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych, a także na pojęciach społecznych (np. co to znaczy wielka przyjaźń, solidarność, zaufanie itp.). Rozwija się myślenie słowno-logiczne, przyswajane zostają pojęcia logiczne oraz zdolności do klasyfikacji hierarchicznej (mniejszy – większy – największy, tworzenie sekwencji i serii oraz klas i kategoryzacji, np. jabłko, gruszka, śliwka to owoce itp.). Siedmiolatek rozumie już relacje całość-część oraz jest zdolny do wnioskowania przyczynowo-skutkowego. Brakuje jednak zdolności myślenia abstrakcyjnego.
Jak prezentuje się „moralność siedmiolatka”? Rozumowanie moralne siedmiolatków zdominowane jest przez perspektywę „prawa i porządku społecznego”. Moralność rozpatrywana jest z punktu wiedzenia interesu społecznego. Postawę stanowi ścisłe przestrzeganie praw i wywiązywanie się z obowiązków. Każdego obowiązują takie same zasady, a potrzeby jednostki są drugorzędne wobec utrzymania ładu społecznego. Dzieci w wieku siedmiu lat przejawiają realizm moralny, który trwa zazwyczaj do końca późnego dzieciństwa, kiedy to pojawia się zdolność do stosowania operacji formalnych. Dzieci nie zastanawiają się nad celami i słusznością narzuconych z zewnątrz reguł. Pojawia się odpowiedzialność obiektywna – ocena sytuacji na podstawie ich fizycznych i obiektywnych konsekwencji, a nie na podstawie intencji sprawcy. Dodatkowo dzieci przejawiają immanentną sprawiedliwość – kiedy reguła jest naruszona, musi nastąpić kara. Dopiero około jedenastego roku życia pojawia się relatywizm moralny, tzn. reguły są traktowane przez dzieci jako umowy społeczne. Dopuszczają one także kłamstwo w szlachetnym celu.