Głoski - czym są? Nauka podziału na głoski
Głoska to najmniejszy dźwięk mowy, którego nie da się już podzielić. Często mylona jest z literą. Co dziecko powinno wiedzieć o głoskach? Jak w prosty sposób nauczyć je podziału wyrazu na głoski?
1. Głoska - co to jest?
Głoska to najmniejsza i niepodzielna jednostka fonetyczna. Często mylona jest z literą. Można wytłumaczyć to maluchowi w prosty sposób: litera to znak graficzny, piszemy ją i widzimy. Głoskę słyszymy - to jest dźwięk. Aby łatwiej było to zrozumieć, musimy posłużyć się przykładem.
Głoski dzielą się na samogłoski i spółgłoski. Samogłoski to dźwięczne głoski. W języku polskim jest osiem samogłosek (a, e, y, i, o, ą, ę oraz u - ó). Do spółgłosek należą litery alfabetu nie będące samogłoskami, czyli: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, w, y, z, ż, ź. Przy ich wymawianiu słyszymy więcej niż jedną literę np. piszemy “b”, a czytamy “be”. Piszemy “c”, a wymawiamy “ce”. Piszemy “k”, a wymawiamy “ka”. Piszemy "j", a czytamy "jot" itd.
2. Podział głosek
Głoski dzielimy na:
- twarde i miękkie. Ten podział nie dotyczy samogłosek. Tylko spółgłoska może być twarda lub miękka, a to zależy od ułożenia środkowej części języka. Spółgłoski miękkie powstają, gdy środkowa część języka unosi się do podniebienia twardego. Głoski miękkie to: ć, ń, ś, ź, dź, j. Większość spółgłosek w języku polskim to spółgłoski twarde. Powstają, gdy środkowa część języka spoczywa na dole jamy ustnej, nie unosi się.
- dźwięczne i bezdźwięczne. Głoski dźwięczne powodują drganie strun głosowych. Możesz zaproponować dziecku, niech samo to sprawdzi - wystarczy, że przyłoży dłoń do krtani, gdy je wymawia. Wówczas wiązadła głosowe są przy sobie i to one wywołują taki efekt. Przy głoskach bezdźwięcznych te wiązadła są rozsunięte, dlatego też powietrze przepływa tu swobodnie i nie ma takich drgań. Przykładając dłoń do szyi przy ich wypowiadaniu, nie poczujemy nic.
- ustne i nosowe. Przy wymawianiu głosek ustnych języczek w jamie ustnej jest podniesiony, więc do ust trafia całe powietrze. Przy nosowych głoskach języczek jest opuszczony, więc część wydychanego powietrza trafia do jamy nosowej. Mamy 6 głosek nosowych w języku polskim. Są to: ą, ę, m, m’, n, ń. Pozostałe to głoski ustne.
3. Głoska a litera
Kiedy już nasze dziecko pozna alfabet, warto nauczyć je podziału wyrazu na litery. Możemy zapisać mu kilka słów i poprosić o ich rozłożenie na litery i od razu zapisanie, ile tych liter w wyrazie jest.
Np.
- matematyka: m-a-t-e-m-a-t-y-k-a (10 liter)
- geografia: g-e-o-g-r-a-f-i-a (9 liter)
- zielony: z-i-e-l-o-n-y (7 liter)
- telewizor: t-e-l-e-w-i-z-o-r (9 liter)
- sukienka: s-u-k-i-e-n-k-a (8 liter)
W powyższych przykładach jedna litera odpowiada jednej głosce. Nie zawsze tak się dzieje. Czasami jedną głoskę zapisujemy posługując się dwiema literami.
W naszym języku polskim występują trzy rodzaje głosek:
- te, które oddaje jedna litera: np. a, b, c, d, e, f, g, h, i, …
- litery z ogonkiem, kreseczką lub kropką np. ą, ę, ć, ś, ź, ż.
- dwuznaki np. ch, cz, sz, dż, dź, rz.
4. Nauka podziału na głoski
Kolejnym etapem jest zapisanie dziecku wyrazów, które zawierają dwuznaki, zapisanie ich i wyodrębnienie głosek.
Np.
- szalik: s-z-a-l-i-k (6 liter), sz-a-l-i-k (5 głosek)
- chrząszcz: c-h-r-z-ą-s-z-c-z (9 liter), ch-rz-ą-sz-cz (5 głosek)
- pszczoła: p-s-z-c-z-o-ł-a (8 liter), p-sz-cz-o-ł-a (6 głosek)
- szczypczyki: s-z-c-z-y-p-c-z-y-k-i (11 liter), sz-cz-y-p-cz-y-k-i (8 głosek)
- chrząstka: c-h-r-z-ą-s-t-k-a (9 liter), ch-rz-ą-s-t-k-a (7 głosek).
Najlepszym sposobem nauki, jest nauka poprzez zabawę. Pozwól dziecku samemu wymyślać słowa, a następnie rozbierajcie je na czynniki pierwsze: głoski i sylaby.
