Wyrażanie uczuć
Empatia to szczególny rodzaj umiejętności, który wymaga od człowieka wyjścia poza swoje emocje, myśli i potrzeby i pełne otwarcie się na uczucia i potrzeby drugiej strony. To coś więcej niż tylko współodczuwanie, to umożliwienie drugiemu człowiekowi wyrażenie swoich uczuć i pragnień w atmosferze pełnej akceptacji i bezpieczeństwa bez oceny, krytyki czy porad. To dar budowania bezpiecznego i wolnego od wszelkich interpretacji mostu porozumienia pomiędzy dwiema osobami.
1. Czy jestem empatyczny?
Nikt nie rodzi się z empatią, uczymy się jej w codziennych relacjach od pierwszych dni narodzin. To w jaki sposób opiekowali się nami nasi opiekunowie, jak reagowali na nasze potrzeby i emocje, jak komunikowali swoje emocje i potrzeby buduje empatyczny kontakt z innymi. Aby nauczyć dziecko współodczuwania warto najpierw przyjrzeć się sobie i upewnić się czy sami reagujemy empatycznie wobec swojego dziecka. Czy potrafię odczytać emocje dziecka i kryjące się za nimi potrzeby? Czy nazywam jego uczucia i pomagam mojemu dziecku zrozumieć, co się za nimi kryje?
Czy staram się zrozumieć, co kryje się za przykrym i "niegrzecznym zachowaniem" mojego dziecka i reagować na nie ze spokojem i zrozumieniem? Czy pozwalam mu wyrażać pełną gamę uczuć bez wywoływania w nim poczucia winy czy wstydu? Czy proszę go o pomoc czy przysługę, czy też żądam i oczekuję, że zrobi to czego od niego wymagam bez słowa dyskusji? Czy pozwalam mu odmówić? Czy reaguję złością czy smutkiem na jego NIE? Czy stosuję kary, szantaż emocjonalny, krytykę i obwinianie? Czy zmuszam moje dziecko do dzielenia się z innymi, nawet gdy tego nie chce? Czy zachęcam dziecko do współpracy prośbą i nie oczekuję, że zawsze uzyskam jego zgodę? Czy biorę pod uwagę zdanie i opinię mojego dziecka, nawet gdy jest ono odmienne od mojego?
To są trudne i niewygodne pytania, ale szczera odpowiedź bez samosądu może być pierwszym krokiem do rozbudzenia w sobie empatii.
2. Jak zostać empatycznym rodzicem
Współodczuwanie to umiejętność, którą dziecko zaczyna okazywać dopiero w okresie wczesnoszkolnym, gdy wyrasta z etapu egocentrycznego i potrafi dostrzec uczucia i potrzeby innych, jako niezależne od własnych działań. Młodsze dzieci nie potrafią być empatyczne, ponieważ w ich świecie wszystko zależy od ich działań i emocji, są jeszcze zbyt zaabsorbowane swoimi potrzebami, by móc wyjść poza nie i dostrzec potrzeby drugiej osoby. Tylko dziecko, które dojrzało na tyle, by rozumieć co się w nim dzieje i rozumieć odmienny świat drugiego człowieka, może reagować empatycznie.
Dlatego tak trudno od małego dziecka oczekiwać, że zrozumie nasze emocje czy pragnienia. Ono nie jest jeszcze w stanie o nich usłyszeć, a co dopiero pomóc w ich realizacji!
Natomiast na pewno okazując jemu, sobie i innym uczucia, akceptując je, uczymy go tej umiejętności i rozbudzamy w nim naturalną potrzebę współpracy i pomagania innym. Empatii uczymy również za pomocą systematycznie wdrażanych reguł, zasad i norm. Jeśli zachowanie dziecka (np. bicie kolegi) uznajemy za nieakceptowalne, powinniśmy komunikować ten fakt otwarcie. Nie należy czekać, aż dziecko samo domyśli się, że postępuje niewłaściwie - mówiąc mu o swoim stosunku do złego zachowania, pokazujemy jednocześnie, jakich działań ma unikać w przyszłości.
3. Jak okazywać dziecku empatię
Gdy dochodzi do konfliktów lub nasze dziecko przeżywa jakąś trudność, warto skupić się na nim i jego zachowaniu. Jaka emocja się za nim kryje? Czego pragnie nasze dziecko?
Nazwij to co widzisz, zapytaj o uczucia i o potrzeby dziecka.
Widzę/słyszę….. opis sytuacji: widzę, jak mocno zaciskasz pięści i słyszę twój głośny krzyk/widzę jak mocno płaczesz/widzę twoją schowaną głowę
Czy czujesz…… złość/smutek/żal/lęk/niepokój/zmęczenie/głód
Bo
Chciałbyś…../bo potrzebujesz….. byśmy Ciebie posłuchali? Pobawili się razem? zjeść kanapkę?/napić się wody?/odpocząć?
Okazanie komuś empatii nie jest proste, polega bowiem na wsłuchaniu się w drugą stronę, na nazywaniu, rozumieniu i akceptowaniu tego, co się dzieje z drugim człowiekiem. Akceptacja uczuć innych jest szczególnie trudna, gdy sami cierpimy z powodu niezaspokojonych potrzeb. Ważne więc, by nauczyć się przede wszystkim okazać sobie empatię i zrozumienie, zadbać o swoje potrzeby…
Tak więc warto codziennie rano zapytać siebie: co czuję i czego potrzebuję teraz, dzisiaj? Co mogę zrobić, aby poczuć lepiej? Co mogę teraz zrobić, aby być empatycznym rodzicem?
Joanna Kruszyńska - Buryta
psycholog (nasz ekspert na forum)