Rozwój fizyczny niemowlęcia

Wiek niemowlęcy obejmuje pierwszy rok życia dziecka. Pierwszy miesiąc to stadium noworodka. Noworodek waży średnio od 2800 do 3500 g i mierzy około 50-52 cm wzrostu. Proporcje ciała niemowlęcia różnią się znacznie od proporcji ciała człowieka dorosłego. Głowa i mózg maluszka są stosunkowo dużych rozmiarów, twarz jest mała, tułów – długi, a kończyny – krótkie. W przeciągu 12 miesięcy niemowlę ulega licznym zmianom pod względem fizycznym. Roczne dziecko waży przeciętnie 10,2 kg, a długość ciała wynosi około 76 cm. Jak przebiega rozwój fizyczny niemowląt?

1. Zmiany w rozwoju fizycznym u niemowląt

Noworodek przychodzi na świat ze stosunkowo dobrze rozwiniętymi narządami zmysłów, z ukształtowanym zasadniczo układem kostno-stawowym i mięśniowym oraz z dość dobrze funkcjonującym układem nerwowym. Nie od razu jednak wszystkie struktury są zdolne pełnić skomplikowane operacje i zadania, dlatego w ciągu okresu niemowlęcego zarówno kościec, mięśnie, zmysły, jak i kora mózgowa będą się doskonalić. W ciągu pierwszych trzech miesięcy życia dziecko zyskuje dziennie na wadze około 30 g, później już nieco mniej, bo 12 g na dzień. W pierwszym kwartale przyrost wzrostu niemowlęcia to przeciętnie 10 cm, a w czwartym kwartale – do 4 cm. Proporcje ciała niemowlęcia różnią się od sylwetki człowieka dorosłego. Czaszka maluszka jest stosunkowo duża w porównaniu z małą częścią twarzową. Daje się zaobserwować duże oczy, wysokie czoło, odstające uszka, małe usta i mały nos.

Układ kostny niemowlęcia przypomina raczej tkankę chrzęstną. Kości czaszki są twardsze niż pozostałe i połączone ze sobą włóknisto-chrzęstnymi spojeniami. W miejscu styku kości ciemieniowych i czołowych, na sklepieniu czaszki, znajduje się ciemiączko duże, wypełnione miękką tkanką włóknistą, a między kośćmi ciemieniowymi i potylicą znajduje się tzw. ciemiączko małe. W miarę wzrostu czaszki szwy i oba ciemiączka zarastają i kostnieją. W ciągu pierwszych miesięcy życia licznym przemianom ulegają też pozostałe układy – układ krążenia, skład krwi, termoregulacja, układ pokarmowy, układ moczowy, układ hormonalny itd. Wszystkie systemy przystosowują się do nowych warunków życia dziecka, poza ustrojem matki. Znacznym przemianom podlega przede wszystkim układ mięśniowy, który decyduje o rozwoju psychomotorycznym niemowlęcia.

Zobacz film: "Biały szum trzykrotnie skraca czas potrzebny niemowlęciu do zaśnięcia"

Układ mięśniowy noworodka nie jest ukształtowany całkowicie ani pod względem anatomicznym, ani pod względem funkcjonalnym. Włókna mięśniowe są cienkie, siła skurczu – niewielka. Dominują zginacze nad prostownikami. W pozycji na plecach niemowlę kładzie główkę zawsze na bok, a kończyny ułożone są w sposób asymetryczny. Zdrowe noworodki w pozycji na brzuszku podciągają do siebie rączki i nóżki, jakby się kuliły. Stale wyprostowane kończyny u noworodka świadczą o patologicznym obniżeniu napięcia mięśniowego. Na początku życia dziecka kręgosłup zgina się na całej długości – od odcinka szyjnego do lędźwiowo-krzyżowego. Potem następuje fizjologiczny proces wyprostu kręgosłupa, który przygotowuje dziecko do chodu dwunożnego. Ponadto, od szóstego miesiąca pojawia się ból dziąseł w związku z wyrzynaniem się zębów mlecznych.

2. Rozwój układu nerwowego

Stosunek do otaczającego świata noworodek reguluje poprzez odruchy bezwarunkowe i tzw. ruchy błędne, czyli nieskoordynowane ruchy całego ciała. Zasadniczą rolę pełnią ośrodki podkorowe. Kora mózgowa jest jeszcze niedojrzała. U noworodka odruchy bezwarunkowe daje się podzielić na trzy zasadnicze grupy:

• odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego, np. odruch mrugania, odruch źrenicowy, ssanie, wydzielanie śliny;
• odruchy normalne dla noworodka i niemowlęcia, ale patologiczne u osób dorosłych, np. odruch Babińskiego, czyli podnoszenie do góry dużego palca stopy przy drażnieniu podeszwy stopy. Człowiek dorosły zwykle zagina wszystkie palce do dołu. Kiedy pojawia się u niego odruch Babińskiego, świadczy to o poważnych zmianach w centralnym układzie nerwowym;
• odruchy charakterystyczne tylko dla noworodka, np. odruch chwytny – po dotknięciu wewnętrznej powierzchni dłoni noworodka piąstka zaciska się na przedmiocie tak mocno, że można malucha podnieść za ręce do góry. Odruch chwytny powinien zaniknąć około drugiego miesiąca życia. Inne odruchy typowo noworodkowe, to: odruch toniczno-szyjny, odruch Moro, czyli odruch obejmowania, odruch oczno-karkowy Peipera czy odruch automatycznego marszu.

W pierwszym miesiącu życia związki korowe tworzą się powoli, a kora mózgowa męczy się dość szybko. Z tego powodu maluszek potrzebuje wypoczynku i większość dnia po prostu śpi. Szybki przyrost tkanki mózgowej, mielinizacja włókien nerwowych, rozrost pól i okolic kory warunkuje rozwój pozostałych sfer funkcjonowania dziecka.