Rozwój emocjonalny niemowlęcia
W okresie wczesnego dzieciństwa następuje różnicowanie się uczuć, wytwarzanie więzi między dzieckiem a osobą dorosłą oraz początki interakcji z innymi dziećmi. O ile do trzeciego miesiąca dziecko jest zdolne do przeżywania zadowolenia lub niezadowolenia, to pod koniec okresu niemowlęcego przeżywa wiele różnych pozytywnych i negatywnych stanów emocjonalnych, takich jak: radość, miłość, zazdrość. Stany te są nietrwałe i łatwo zmieniają się od pozytywnych do negatywnych. Jak wygląda rozwój emocjonalny dziecka w wieku niemowlęcym?
1. Emocje i uczucia małego dziecka
Źródłem przeżyć dziecka są głównie jego relacje z osobami dorosłymi. Już w pierwszym miesiącu dzieci reagują na podniecenie czy niepokój osoby, która je karmi, i odmawiają przyjęcia pokarmu. W drugim miesiącu dziecko ożywia się w kontakcie z dorosłymi, uspokaja się pod wpływem pieszczotliwego przemawiania, a w trzecim miesiącu niemowlę odwzajemnia uśmiech dorosłego. Czteromiesięczne dzieci wyrażają niezadowolenie, gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi. W piątym miesiącu reaguje strachem na nieznane osoby, w siódmym-ósmym miesiącu próbuje zwrócić na siebie uwagę dorosłego, gaworząc lub płacząc, a w dziesiątym miesiącu naśladuje ruchy dorosłego i włącza się do wspólnej zabawy. Emocje odgrywają istotną rolę w ustalaniu się relacji z dorosłymi, a także w eksplorowaniu otoczenia i tworzeniu obrazu własnej osoby. W okresie niemowlęcym, dzięki bodźcom pochodzącym z własnego ciała, kształtują się zalążki odrębności fizycznej.
Podstawą wzajemnej relacji dziecko-dorosły jest umiejętność wyrażania przeżyć i odczytywania zewnętrznych wyrazów emocji partnera interakcji. Dziecko w pierwszym miesiącu wyraża mimicznie (uśmiechem) takie stany emocjonalne, jak radość czy zadowolenie, w trzecim-czwartym miesiącu mimicznie wyraża złość i smutek, w siódmym miesiącu – strach, a pod koniec pierwszego roku życia – nieśmiałość i wstyd. Matka reaguje na mimiczne wyrazy stanów emocjonalnych niemowlęcia, przy czym im częściej wzmacniane są emocje pozytywne, tym częściej pojawiają się wyrazy mimiczne pozytywnych emocji.
Reakcje dzieci świadczące o rozpoznawaniu przez nie mimicznych wyrazów emocji u dorosłych pojawiają się w szóstym miesiącu – wówczas dzieci wykazują preferencje stanów emocjonalnych innych osób, a także potrafią wyrażać tę samą emocję, co twarz, na którą patrzą. Pod koniec pierwszego roku życia dzieci regulują własne zachowania na podstawie obserwowanego wyrazu mimicznego twarzy osoby dorosłej, np. zachęcone uśmiechem zbliżają się do nowej zabawki. Uczucia dziecka są ściśle związane z jego działaniem, potrzebami, dążeniami, zainteresowaniami, a także z wydarzeniami w jego bezpośrednim środowisku, np. konflikty między rodzicami.
2. Przywiązanie małego dziecka
Do prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie, które rozwija się od chwili urodzenia, ale wyraźne jego przejawy w postaci nieufności wobec obcych, a także śmiałości przejawianej u boku opiekuna, czy protestu przeciwko rozstaniu z matką obserwować można w drugim półroczu pierwszego roku życia. Wytworzenie się przywiązania zależy od wrażliwości matki na potrzeby dziecka, ale również od temperamentu dziecka (dzieci częściej reagujące strachem silniej negatywnie reagują na rozstanie z matką). Przywiązanie ma wpływ na rozwój kompetencji poznawczych i społecznych malucha: czując się bezpieczny dzięki obecności matki i zachęcany przez nią do działania, podejmuje eksplorację otoczenia.
W wieku niemowlęcym pojawiają się reakcje na inne dzieci. Pod koniec pierwszego półrocza dziecko obserwuje inne dziecko i uśmiecha się do niego. W trzecim kwartale gaworzy do innych dzieci, naśladuje ruchy rówieśnika, daje zabawkę i reaguje protestem na jej zabranie. Pod koniec pierwszego roku próbuje zwrócić na siebie uwagę rówieśnika, gaworząc. Złości się, gdy rówieśnik oddala się. Dziecko początkowo traktuje partnera podobnie jak inne obiekty w otoczeniu – dotyka, popycha, pociąga. Zazwyczaj pierwsze kontakty z rówieśnikami mają charakter negatywny, dlatego wymagają kontroli i pomocy dorosłych.