Kwas foliowy w ciąży – dlaczego jest tak ważny dla zdrowia matki i dziecka?

Kwas foliowy w ciąży jest jedną z najważniejszych witamin zarówno dla przyszłej mamy, jak i jej dziecka. U ciężarnej zmniejsza ryzyko poronienia i zakrzepicy. Z kolei u dziecka minimalizuje ryzyko wad cewy nerwowej i wspiera prawidłowy rozwój kręgosłupa. W jakich produktach występuje kwas foliowy? Czy pomaga zajść w ciążę?

1. Co to jest kwas foliowy?

Kwas foliowy (folacyna, witamina B9) jest substancją niezbędną każdej żywej komórce, która warunkuje prawidłowy przebieg procesów metabolicznych. Jest konieczny, chociażby do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Wspiera także układ krążenia, czy układ immunologiczny.

Niestety, kwas foliowy jest substancją egzogenną. Oznacza to, że musi zostać przyjęty z zewnątrz (w pożywieniu lub w postaci suplementów diety), bowiem organizm nie potrafi go samodzielnie zsyntetyzować za pomocą dostępnej maszynerii komórkowej.

Witamina B9 jest szczególnie ważna zwłaszcza w okresie ciąży, gdyż ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju płodu. Niski poziom kwasu foliowego w ciąży może prowadzić do wielu poważnych następstw.

Zobacz film: "Prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży"

Wyższą ilość kwasu foliowego powinny otrzymywać nie tylko kobiety ciężarne, ale również osoby:

• cierpiące na niedokrwistość (kwas foliowy uczestniczy w procesie krwiotwórczym),
• z zaburzeniami wchłaniania jelitowego (mniej witaminy trafia do krwiobiegu),
• z chorobami wątroby (ze względu na obniżoną możliwość magazynowania witaminy w tym organie),
• przyjmujące leki z grupy antagonistów kwasu foliowego, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, cholestyraminy oraz doustnych środków antykoncepcyjnych (konkurują one z kwasem foliowym o przeniesienie z jelita do krwiobiegu),
• z deficytem witaminy B12, na co szczególnie narażeni są wegetarianie (zmniejsza zatrzymywanie folianów).

Istotny jest także kwas foliowy dla dzieci, których dieta uboga jest w warzywa i owoce.

Foliany a kwas foliowy

Obie substancje to dwie różne postaci tej samej witaminy. Jaka to witamina? Kwas foliowy i foliany są odmiennymi, chemicznymi formami witaminy B9.

Foliany są naturalnie występującą formą tej witaminy. W przyrodzie występują głównie w produktach pochodzenia roślinnego oraz niektórych produktach pochodzenia zwierzęcego. Naturalnie foliany są jednak bardzo wrażliwe na wysokie temperatury i pH środowiska, czy promienie słoneczne.

Z kolei kwas foliowy nie występuje naturalnie w przyrodzie. Jest syntetyczną formą witaminy B9. Charakteryzuje się jednak większą trwałością niż naturalne foliany.

2. Rola kwasu foliowego w prawidłowym rozwoju płodu

Choć kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu każdego człowieka, to jednak szczególnie ważny jest przede wszystkim w okresie planowania ciąży i w pierwszym trymestrze ciąży. To właśnie w tym czasie ma miejsce formowanie się specyficznej struktury, jaką jest cewa nerwowa.

Na co pomaga kwas foliowy? Jest on potrzebny organizmowi do tworzenia DNA. Bierze udział w podziałach komórek, a zatem jest szczególnie istotny dla tkanek intensywnie dzielących się, czyli m.in. komórek płodu. Poza tym odpowiada za tworzenie otoczki ochronnej włókien nerwowych.

Wpływa także na prawidłowe ukrwienie łożyska, które ma kluczowe znaczenie dla odżywiania płodu i dostarczania mu odpowiedniej ilości tlenu.

3. Zapobieganie wadom wrodzonym dzięki suplementacji kwasem foliowym

Niedobory kwasu foliowego przed ciążą i w pierwszych jej tygodniach są jednym z czynników, które mogą wpływać na powstawanie wad wrodzonych u dziecka, w tym wad dysraficznych. Kobiety suplementując kwas foliowy (przed ciążą i w czasie ciąży), zmniejszają ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u dziecka blisko o 70 proc.

Ponadto właściwości kwasu foliowego wpływają też na mniejsze ryzyko:

• innych wad wrodzonych (wad układu moczowego i wad serca),
• przepukliny pępowinowej,
• zarośnięcia odbytu,
• rozszczepu podniebienia i wargi,
• zmniejszonej masy urodzeniowej,
• defektu kończyn.

4. Optymalne dawki kwasu foliowego dla przyszłych mam

Zapotrzebowanie na kwas foliowy jest zróżnicowane i zależy m.in. od wieku, płci oraz stanu fizjologicznego. Dorosły człowiek powinien przyjmować dziennie 400 μg folianów. Zapotrzebowanie na witaminę B9 bardzo znacząco jednak wzrasta w czasie ciąży i karmienia piersią.

Optymalne dawki kwasu foliowego dla przyszłych mam (i nie tylko) przedstawia poniższa tabela:

Grupa populacyjna, wiek (lata)		μg równoważnika folianów/os/d
	EAR [μg]	RDA [μg]	UL [μg]
Dzieci 7-12 lat	250	300	-
Dzieci 13-18 lat	330	400	-
Mężczyźni	320	400	1000
Kobiety	320	400	1000
Kobiety w ciąży	520	600	1000
Kobiety podczas laktacji	450	500	1000

EAR – szacunkowe średnie zapotrzebowanie (Estimated Average Requirements), czyli takie, które wg badań zaspokaja zapotrzebowanie na dany składnik 50 proc. populacji w danej grupie wiekowej.

RDA – zalecane dzienne spożycie (Recommended Dietary Allowances), czyli takie, które wg badań zaspokaja zapotrzebowanie na dany składnik ponad 97,5 proc. zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci.

UL – maksymalny poziom spożycia (Tolerable Upper Intake Levels), czyli taki poziom spożycia danego składnika, który nie powoduje niepożądanych efektów u zdrowych osób.

5. Naturalne źródła kwasu foliowego w diecie

Przyjmowanie suplementów diety nie jest jedynym sposobem dostarczania do organizmu kwasu foliowego. Najbardziej naturalne źródła witaminy B9 znajdują się bowiem w pożywieniu. Gdzie występuje kwas foliowy?

Źródło witaminy B9 to przede wszystkim warzywa, produkty zbożowe i nasiona, takie jak:

• szpinak, sałata, jarmuż,
• pietruszka,
• brukselka,
• brokuły, kalafior,
• fasola, zielony groszek, soczewica, ciecierzyca,
• słonecznik, sezam, pestki dyni, orzechy,
• zboża (otręby owsiane, płatki owsiane).

W jakich owocach jest kwas foliowy? Najwięcej witaminy B9 znaleźć można:

• w awokado,
• cytrusach (grejpfruty, pomarańcze),
• granatach,
• jeżynach,
• kiwi,
• papai.

Co jeszcze zawiera kwas foliowy? Substancja znajduje się także w niektórych produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak:

• kurze jaja,
• wątróbka (z kurczaka, wołowa, cielęca).

Niestety, kobiety w ciąży, nawet jeśli spożywają produkty bogate w kwas foliowy, bez suplementacji nie są w stanie zapewnić podaży tego składnika na odpowiednim poziomie.

Przeciętne pobranie folianów z dietą, w zależności od grupy badanej, wynosi 50-70 proc. Dlatego też w niektórych krajach stosuje się fortyfikowanie żywności kwasem foliowym.

W czym jest kwas foliowy? W USA kwas foliowy w jedzeniu w ilości 140 μg/100 g znajduje się w produktach takich, jak mąka, ryż, makaron i inne przetwory zbożowe. W Wielkiej Brytanii natomiast obowiązkowo dodaje się 240 μg/100 g mąki.

6. Skutki niedoboru kwasu foliowego w ciąży

Czemu zapobiega kwas foliowy? Niedobory tej substancji mogą mieć bardzo poważne konsekwencje. Jak już zostało wspomniane, niedostateczna ilość witaminy B9 w ciąży może zwiększać ryzyko wad cewy nerwowej u dziecka.

Są to wrodzone wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego, które powstają podczas rozwoju płodowego. Należą do nich m.in.:

• rozszczep kręgosłupa,
• przepuklina mózgowa,
• przepuklina oponowo-rdzeniowa,
• bezmózgowie.

Ponadto niedobór kwasu foliowego u kobiet ciężarnych może też zwiększać ryzyko:

• poronienia,
• niedorozwoju łożyska,
• niedokrwistości megaloblastycznej,
• zakrzepicy.

Jak objawia się niedobór kwasu foliowego?

Objawy neurologiczne to przede wszystkim przewlekłe zmęczenie, zaburzenia koncentracji, trudności z pamięcią, zawroty i bóle głowy. Mogą pojawiać się także zmiany zapalne w jamie ustnej, utrata apetytu, ogólna drażliwość, czy mniej specyficzne objawy.

Niedobór kwasu foliowego lub witaminy B12 może objawiać się anemią megaloblastyczną (klasyfikacja ICD-10: D53.1).

Niski poziom kwasu foliowego może powodować też zaburzenia układu żołądkowo-jelitowego.

7. Suplementacja kwasu foliowego w ciąży – wskazania i dawki

Ile kwasu foliowego w ciąży? Zaleca się paniom planującym dziecko i kobietom ciężarnym (do końca trzeciego miesiąca ciąży), dawkowanie kwasu foliowego w ilości 400-1000 μg. Pierwsze dni i miesiące ciąży są bowiem najbardziej krytyczne dla prawidłowego formowania płodu.

Zwiększona dawka kwasu foliowego jest ponadto zalecana kobietom z rodzin obciążonych występowaniem wad cewy nerwowej (4000 μg dziennie), a także przyjmującym leki przeciwpadaczkowe (1000 μg).

Także niektóre stany ciężarnej mogą wymagać innych dawek kwasu foliowego (np. mięśniaki macicy, problemy z tarczycą, otyłość, nadwaga, insulinooporność, choroby przewodu pokarmowego). Takie przypadki zawsze należy omówić z lekarzem.

O tym, czy suplementację należy kontynuować w drugim i trzecim trymestrze ciąży, także decyduje lekarz.

Co wpływa na wchłanianie kwasu foliowego?

Zaleca się także, by kwas foliowy przyjmować razem z witaminą B12. Substancja ta zapewnia właściwą retencję folianów w komórkach, jest związkiem niezbędnym do uzyskania formy aktywnej kwasu foliowego.

Na prawidłowe wchłanianie kwasu foliowego wpływa też witamina B6 i witamina C.

Kwas foliowy – ile przed ciążą?

Zaleca się, by kobiety przyjmowały już suplementy kwasu foliowego na etapie planowania ciąży. Najczęściej wskazuje się, by stosowanie tego rodzaju preparatów rozpocząć przynajmniej 6 tygodni przed planowanym poczęciem. Niektóre źródła podają jednak, że suplementację warto wdrożyć już 3-6 miesięcy przed planowaną ciążą.

Stosowanie kwasu foliowego zaleca się też kobietom niestarającym się o potomstwo, ale aktywnym seksualnie i niezabezpieczającym się. Raporty wskazują bowiem, że aż połowa ciąż w Polsce jest nieplanowana. A niedobór folianów jest jedną z najczęstszych w naszym kraju awitaminoz.

Kobiety planujące ciążę (ale nie tylko) mogą zdecydować się także na badanie kwasu foliowego, które pozwoli im skontrolować stężenie tej witaminy. Ile kosztuje badanie kwasu foliowego? Cena zależna jest od punktu i lokalizacji. Średnio za badanie należy zapłacić ok. 35-50 zł.

Materiałem do badania jest krew żylna. Normy kwasu foliowego we krwi to 3-11 ng/ml (w ciąży nie mniej niż 5 ng/ml).

Kiedy brać kwas foliowy – rano czy wieczorem?

Pora przyjmowania kwasu foliowego nie ma większego znaczenia. Dlatego też często stosowany jest on zarówno rano, jak i wieczorem i niezależnie od posiłków (na czczo, czy po jedzeniu).

Kwas foliowy przyjmowany jednak na pusty żołądek może u niektórych osób powodować mdłości. Dlatego też czasem specjaliści zalecają przyjmować go rano po posiłku.

Jaki kwas foliowy w ciąży?

Na rynku dostępne są nie tylko tradycyjne suplementy diety z kwasem foliowym dla kobiet w ciąży. Można dostać też kwas foliowy metylowany, czy leki z kwasem foliowym. Substancja może być też składnikiem preparatów złożonych, np. żelazo z kwasem foliowym i witaminą C. Czy kwas foliowy podnosi poziom żelaza? Nie, ale te dwa składniki są niezbędne w prawidłowo zbilansowanej diecie ciężarnej.

To, który preparat wybrać, najlepiej jest omówić z lekarzem.

Czy kwas foliowy jest na receptę?

Dostępne są zarówno preparaty z kwasem foliowym bez recepty, jak i na receptę. W pierwszym przypadku są to jednak najczęściej produkty, które dostarczają 400 μg kwasu foliowego w tabletce.

Ile kosztuje kwas foliowy? Cena uzależniona jest od wielu czynników, m.in. producenta, wielkości opakowania, składu i dodatkowych witamin, czy postaci preparatu (kwas foliowy w płynie, tabletkach). Najtańsze suplementy można dostać już za ok. 10-15 zł. Dostępne są też produkty, które kosztują ok. 50-60 zł.

8. Czy nadmiar kwasu foliowego może być szkodliwy?

Czy można przedawkować kwas foliowy w ciąży? Kwas foliowy trudno jest przedawkować. Czasem jednak takie sytuacje mają miejsce. Przyjmowanie zbyt dużych dawek witaminy może wówczas wywoływać reakcje niepożądane. Jakie są skutki uboczne kwasu foliowego?

Nadmiar objawia się poprzez:

• nudności,
• bezsenność,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• stany depresyjne i rozdrażnienie.

Zbyt duże ilości kwasu foliowego w ciąży mogą również wywoływać reakcje alergiczne. Ponadto duże dawki tej witaminy mogą też utrudniać rozpoznanie niedokrwistości na tle niedoboru witaminy B12.

Jak organizm pozbywa się nadmiaru kwasu foliowego? Jego nadmiar usuwany jest z organizmu wraz z moczem.

9. Kwas foliowy a zdrowy rozwój mózgu dziecka

Rozwój mózgu dziecka zaczyna się już w życiu płodowym i przebiega stopniowo. Początkowo tworzą się najprostsze zawiązki układu nerwowego. Powstaje cewa nerwowa, z której następnie rozwija się mózg i rdzeń kręgowy. Dalej kształtują się półkule. Te najbardziej intensywne zmiany mają miejsce w pierwszych tygodniach ciąży. Dlatego też ten okres jest kluczowy dla zdrowego rozwoju mózgu i układu nerwowego.

Na co kwas foliowy w tym czasie? Zapobiega on uszkodzeniom cewy nerwowej, wspiera rozwój struktur i funkcji mózgu. Odgrywa istotną rolę w tworzeniu nowych komórek nerwowych, jest niezbędny w procesie mielinizacji, czyli osłaniania włókien nerwowych.

10. Czy przyjmowanie kwasu foliowego może zwiększyć szanse na ciążę?

Czy warto brać kwas foliowy, by zwiększyć szanse na ciążę? Działanie kwasu foliowego na płodność wciąż pozostaje w obszarze badań. Obecnie uważa się, że niedostateczna podaż i zaburzenia metabolizmu folianów mogą mieć związek z obniżoną płodnością u kobiet.

Wiadomo także, że kwas foliowy u mężczyzn odpowiada za prawidłowy przebieg spermatogenezy, czyli procesu powstawania męskich komórek płciowych.