Mózg dziecka. Jak rozwija się w życiu płodowym i w pierwszych latach życia
Mózg dziecka rozwija się od samego początku, od momentu poczęcia. Jest wyjątkowym narządem, który odpowiada za funkcjonowanie całego organizmu. Rozwój mózgu przebiega nierównomiernie, niektóre jego funkcje są niemal dojrzałe pod koniec ciąży, inne dopiero po narodzinach. Po narodzeniu ma miejsce intensywny wzrost komórek nerwowych w mózgu, niektóre struktury jednak swą dojrzałość osiągają dopiero po wielu latach. Jak przebiega rozwój mózgu dziecka? Sprawdź!
1. Jak rozwija się mózg płodu?
Mózg dziecka rozwija się od momentu poczęcia. Kształtuje się w kierunku od jego podstawy ku górze, począwszy od rdzenia kręgowego, a kończąc na korze mózgowej, od tylnych do przednich części (od móżdżku do płatów czołowych).
Pierwszy powstaje pień mózgu, w którym funkcjonują ośrodki umożliwiające spełnianie podstawowych funkcji życiowych. Już kilkanaście dni od zapłodnienia w zarodku powstają narządy jego organizmu. Mózg płodu bardzo szybko rozwija się między 6. a 7. tygodniem ciąży, gdy kształtują się jego dwie półkule mózgowe, które za jakiś czas będą stanowić największą część mózgu.
W 8. tygodniu następuje szybki rozwój półkul mózgowych płodu, co powoduje, że wygląd zarodka zupełnie się zmienia. Mózg w 10. tygodniu ciąży jest już narządem złożonym, jego wzrost zaś wciąż postępuje w bardzo szybkim tempie.
Na koniec 3. miesiąca ciąży mózg dziecka to głównie wzgórze - część odpowiadająca za odbieranie i przesyłanie komunikatów, które dostarczają zmysły, móżdżek i dwie półkule kory mózgowej. Kora ta na koniec I trymestru jest jeszcze zupełnie gładka i niezróżnicowana.
Na przestrzeni kolejnych kilku tygodni półkule mózgowe w znaczny sposób rozrastają się i zaczynają zakrywać wzgórze - tworzy się między nimi most, zbudowany z milionów komórek nerwowych (ciało modzelowate).
W tym samym czasie w środku mózgu zachodzi proces neurogenezy, przebiegający niezwykle szybko i trwa do około połowy ciąży. W ramach tego procesu powstają neurony, które w tym momencie jeszcze nie mogą przesyłać sobie informacji, z uwagi na brak połączeń między nimi (synaps).
Synapsy wyjątkowo intensywnie powstają przez całą ciążę i pierwszy rok życia malucha, ale także na przestrzeni całego życia człowieka.
W okresie między 17. a 20. tygodniem ciąży powstają w mózgu malucha komórki nerwowe, które mają za zadanie rozpoznawać bodźce zewnętrzne, jak zapach, dźwięk, światło czy smak. W tym czasie zachodzi proces mielinizacji, w którego czasie powstają osłony dla włókien nerwowywch - aksonów, dzięki którym komunikują się ze sobą komórki nerwowe.
Płód po 20. tygodniu ciąży zaczyna odczuwać ból. W około 26. tygodniu ciąży tempo rozwoju mózgu nie zwalnia, tworzą się nowe, niezwykle ważne drogi nerwowe, odpowiedzialne za przekazywanie impulsów z uszu, oczu, mięśni i skóry do kory mózgowej. Można na jej powierzchni dostrzec pierwsze roki i bruzdy.
W 6. miesiącu ciąży części mózgu malucha, które odpowiadają za podstawowe funkcje życiowe, mogłyby w zasadzie je podjąć, jednak w tym czasie kora mózgowa znajduje się w procesie fałdowania i proces ten jeszcze jakiś czas będzie zachodził.
Po 25. tygodniu ciąży można zaobserwować wyraźne reakcje malucha na głos mamy. W 7 miesiącu mózg dziecka potrafi już kontrolować oddech i temperaturę organizmu. W miesiącu następnym znacząco zwiększa się objętość głowy w stosunku do całego ciała.
W ostatnim, 9. miesiącu ciąży organizm malucha jest już przygotowany do życia poza ciałem matki, a jego narządy będą dojrzewać i przystosowywać się do nowych warunków po narodzeniu.
2. Rozwój mózgu dziecka w pierwszych latach życia
W ostatnim okresie ciąży oraz przez pierwszy rok życia malucha, bruzdy i rowki w korze mózgowej pogłębiają się i jest ich coraz więcej.
Od narodzin, w czasie pierwszego roku życia niemowlęcia, wielkość jego mózgu rośnie niemal trzykrotnie, aby w wieku 5 lat osiągnąć wagę mózgu dorosłego.
O sprawności działania mózgu malucha decyduje:
- wielkość (stąd mierzenie obwodu głowy przez pediatrów);
- wydajność (zużycie energii);
- szybkość przetwarzania informacji.
Po urodzeniu się rozwój mózgu malucha to głównie rozrost komórek nerwowych. Co ciekawe, istnieje duża nierównomierność tego procesu: niektóre części są niemal dojrzałe na koniec ciąży, inne zaś nabiorą ostatecznego kształtu dopiero w dorosłości.
O tym, w jaki sposób rozwija się mózg i układ nerwowy dziecka, świadczą umiejętności, które maluch z czasem nabywa. Z każdym miesiącem życia poszerza on zakres swoich zdolności motorycznych i funkcji społeczno - emocjonalnych i poznawczych.
Maluch, przychodząc na świat, wyposażony jest w wiele odruchów, odpowiadających za bodźce ze świata zewnętrznego. Właściwy ich przebieg świadczy o prawidłowym rozwoju mózgu dziecka i powinien być kontrolowany przez lekarzy.
Odruchy noworodka możemy podzielić na wspólne dla dziecka i dorosłego oraz typowe tylko dla noworodka.
Wspólne dla dziecka i dorosłego odruchy to:
- odruch źrenicowy;
- ssania, połykania, wydalania kału i moczu;
- mrugania.
Odruchy typowe dla noworodka to:
- odruch Babińskiego;
- odruch toniczno - szyjny;
- odruch marszu automatycznego;
- odruch chwytny.
Jeśli odruchy te utrzymują się dłużej niż powinny, może to świadczyć o nieprawidłowościach w rozwoju mózgu dziecka i konieczności podjęcia terapii.
3. Nieprawidłowości w rozwoju mózgu dziecka
Maluchy rozwijają się w różnym tempie. Można zauważyć między dziećmi w tym samym wieku różnice rozwojowe, jednak są pewne objawy, które mogą świadczyć o tym, że mózg dziecka nie rozwija się w sposób właściwy. Są to:
- zaburzenia czucia głębokiego (zmysłu orientacji ułożenia części własnego ciała), szczególnie dobrze widoczne w obrębie dłoni i ust - mogą pojawić się trudności w chwytaniu lub problemy logopedyczne, mogą też odczuwać ich wpływ na sferę emocjonalną - maluchy są nieśmiałe, unikają kontakty z innymi dziećmi;
- zaburzenia zmysłu dotyku - czasem maluch reaguje na dotyk lękiem, poczuciem zagrożenia i koniecznością obrony, symptomy najczęściej dotyczą tych części ciała, w których jest najwięcej receptorów dotykowych; czasem nietolerancję na dotyk można zobaczyć już w pierwszych tygodniach życia - maluch przystawiony do piersi sztywnieje w kontakcie z mamą i zamiast się wtulać i chwytać pierś odczuwa dyskomfort, płacze przy przewijaniu, kąpieli itd;
- zaburzenia rozwoju układu przedsionkowego (zmysłu równowagi) - o tym, że układ ten źle funkcjonuje może świadczyć nienaturalna ruchliwość malucha, lub też odmiennie, lęk przed zmianą położenia ciała w przestrzeni, unikanie pewnych rodzajów aktywności; można zauważyć też problemy z koordynacją i płynnością ruchów.
Warto pamiętać jednak, że każde dziecko jest inne i rozwija się na swój indywidualny sposób, a wyżej wymienione objawy mogą mieścić się w granicach normy. W przypadku jednak gdy coś nas zaniepokoi, warto udać się na wizytę do pediatry, który w razie konieczności pokieruje do odpowiedniego specjalisty.
