Podmiot liryczny: definicja i rodzaje
Podmiot liryczny to osoba mówiąca w wierszu. Wyraża się w sposób subiektywny – mówi o swoich emocjach i uczuciach. Kim może być podmiot liryczny? W jaki sposób ujawnia swoją obecność? I co go odróżnia od narratora?
1. Podmiot liryczny. Co to jest?
Podmiot liryczny w wierszu to "ja" liryczne. W takim rozumieniu hasło to po raz pierwszy pojawiło się w 1910 r. w literaturoznawstwie niemieckim i dość szybko z gruntu polskiego wyparło pojęcie "duszy poetyckiej".
W polskim dyskursie literaturoznawczym podmiot liryczny, według Janusza Sławińskiego, jest "„skonstruowan[ą] w utworze lirycznym fikcyjn[ą] osob[ą] wypowiadając[ą] swoje przeżycia, doznania, refleksje i poglądy”.
1.1. Kto to jest podmiot liryczny?
- Może występować w liczbie pojedyńczej (podmiot indywidualny), ale może też być głosem większej grupy (mamy wówczas do czynienia z podmiotem zbiorowym, por. Bogurodzica lub "Rota" Marii Konopnickiej)
- Mówi o swoich przeżyciach i emocjach, ale może też przyjmować postawę komentatora zdarzeń
- Nie należy utożsamiać go z autorem, choć w dobie romantyzmu poeci nierzadko sugerowali, że to oni odpowiadają podmiotowi lirycznemu
- Podmiot liryczny to nie zawsze człowiek; może być zjawiskiem, pojęciem abstrakcyjnym lub przedmiotem (por. wiersz "Melodia mgieł nocnych" Kazimierza Przerwy-Tetmajera)
- W liryce bezpośredniej podmiot liryczny mówi o swoich uczuciach (charakterystyczne są tu czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej oraz zaimki „ja” i „mój”)
- W liryce pośredniej podmiot liryczny przyjmuje rolę obserwatora
2. Podmiot liryczny a narrator
Wiesz już, co to jest podmiot liryczny i być może od razu nasuwa ci się skojarzenie z narratorem. To jednak błędna analogia. Zapamiętaj więc:
- podmiot liryczny (synonim: osoba mówiąca w wierszu) występuje w liryce
- Narrator jest charakterystyczny dla tekstów epickich (np. w powieściach, nowelach, legendach, opowiadaniach, balladach)
- w dramacie występuje podmiot dramatyczny
3. Synonim: podmiot liryczny
Przygotowując analizę i interpretację wiersza, dość często używa się pojęcia podmiotu lirycznego. By uniknąć powtórzeń, zamiennie można używać wyrażeń takich jak: "liryczne ja" albo "liryczne ty", "osoba mówiąca", "osoba wypowiadająca się w wierszu".
4. Podmiot liryczny: przykłady
By lepiej zrozumieć, co to podmiot liryczny przyjrzyj się poniższym przykładom:
- "Stepy akermańskie" Adama Mickiewicza: podmiot liryczny został skonstruowany w utworze w sposób dynamiczny; początkowo sucho opisuje krajobraz, zachwyca się nim, by następnie oddać się melancholijnym uczuciom (wyraża tęsknotę za ojczyzną)
- Hymn "Czego chcesz od nas, Panie...": mamy tu do czynienia ze zbiorowym podmiotem lirycznym, który kieruje swoją wypowiedź do Boga (stwórcy doskonałego)
- "Treny" Jana Kochanowskiego: mamy tu do czynienia z cyklem utworów napisanych po śmierci niespełna 2,5-letniej córeczki autora, co przekłada się na odbiór całości. Podmiot liryczny, który może być interpretowany jako głos poety, w zależności od wymiaru tragicznego poszczególnego trenu, przyjmuje rolę cierpiącego ojca, filozofa przeżywajacego kryzys światopoglądowy lub poety wyrażającego swoje uczucia
- "W malinowym chruśniaku" Bolesława Leśmiana: przykład liryki bezpośredniej, w której podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Możemy o nim powiedzieć, że jest mężczyzną, wspominającym spotkanie z kochanką.
