"Potop" – streszczenie szczegółowe tomu I

"Potop", streszczenie którego opracowaliśmy, to powieść wchodząca w skład "Trylogii" Henryka Sienkiewicza. Pierwotnie była wydawana w odcinkach w latach 1884-1886. Jej głównym bohaterem jest Andrzej Kmicic.

Herakliusz Billewicz pozostawia testament, w którym spadkobiercą swojego majątku ustanawia Oleńkę Billewiczównę. Daje jej też wybór: albo wyjdzie za Kmicica, albo zostanie mniszką.

W styczniu 1655 r. Oleńka poznaje Kmicica, który przyjeżdża do Wodoktów. Młodzi są sobą zainteresowani. Wieczorem Kmicic wyrusza do Lubicza. Tam odbywa się biesiada, podczas której – początkowo przypadkowo, ale później celowo, pijani biesiadnicy strzelają do portretów billewiczowskich przodków.

Informacja o zachowaniu Kmicia dociera do Oleńki, która jest zła na mężczyznę i jego towarzyszy. Kiedy następnego dnia jego kompanii proszą o pomoc, dziewczyna im odmawia. W drodze do Upity dochodzi między nimi a Butrymami do bójki, która kończy się tragicznie.

Kimicic przyjeżdża do Oleńki, ale ta jest na niego bardzo zła. Narzeczeni się kłócą. Pod wpływem słów Oleńki Kmicic zaczyna zastanawiać się nad swoim zachowaniem. Chce się zmienić. Kiedy jednak znajduje martwych przyjaciół (pobitych przez Butrymów), jest wściekły. W akcie zemsty jedzie do Wołmontowicz, gdzie podpala zaścianek Butrymów i morduje jego mieszkańców. Oddziały Kmicia szybko jednak zostają zaatakowane i pokonane. Andrzej ucieka. Schronienia udziela mu Oleńka, która kryje go przed szlachtą. Kiedy jednak jest już bezpiecznie, wyrzuca narzeczonego z domu.

Kmicic znika. Nikt nie wie, gdzie przebywa. Ludzie poszkodowani w wyniku jego ataku, chcą zadośćuczynienia. W debatach bierze udział Oleńka. Kiedy otrzymuje od narzeczonego list z prośbą o wybaczenie, stawia warunek: przyjmie przeprosiny, jeśli przebaczą mu i wstawią się za nim sami poszkodowani.

Kmicic przybywa do Lubicza, gdzie uwięził Oleńkę. Kiedy dowiaduje się o tym Michał Wołodyjowski, przybywa dziewczynie na ratunek. Kmicic pewny zwycięstwa proponuje mu pojedynek. Nie wie, że Wołodyjowski to najlepszy szermierz. W trakcie pojedynku „bawi się” Kmicicem. Wreszcie padają słowa: “Kończ... waść!... wstydu oszczędź!...” i jednym sprawnym ruchem mały rycerz powala butnego Kmicica na ziemię.

Michał Wołodyjowski oświadcza się Oleńce. Ta jednak odrzuca jego zaloty, bo kocha Kmicica. Wołodyjowski początkowo nie rozumie postawy dziewczyny. Nie wie, jak można kochać awanturniczego rycerza zamiast prawego człowieka. Po przemyśleniu sprawy dochodzi jednak do wniosku, że trzeba pomóc Kmicicowi odzyskać dobrą reputację, a co za tym idzie, również przychylność Oleńki.

Michał Wołodyjowski dowiaduje się o wojnie, która ma nadejść z niewiadomej strony. Otrzymuje list wzywający go do mobilizacji. Taki sam rozkaz otrzymuje Kmicic i Michał jedzie mu go wręczyć.

Kmicic początkowo nieufnie patrzy na Wołodyjowskiego. Z czasem jednak przekonuje się, że to prawy rycerz. Jest mu coraz bardziej przychylny, zwłaszcza kiedy dowiaduje się, że Oleńka nadal go kocha. Wołodyjowski poleca mu, aby działając dla dobra ojczyzny, zmazał swoje winy i uzyskał przebaczenie.

Do granic Polski zbliżają się wojska szwedzkie pod wodzą generała Wittemberga. Jako pierwsza zostaje zaatakowana Wielkopolska. Dochodzi do zdrady. Szlachta decyduje o kapitulacji i oddaniu Wielkopolski pod władzę szwedzkiego króla Karola Gustawa.

Informacje o zdradzie docierają do Jana i Heleny Skrzetuskich oraz mieszkającego u nich Zagłoby. Mężczyźni wyruszają do księcia Janusza Radziwiłła, by stanąć do walki. W Upicie spotykają Michała Wołodyjowskiego. W dalszą drogę udają się razem.

Książę Radziwiłł mieszka w Kiejdanach, miasteczku zamieszkałym głównie przez Niemców i Szkotów. Szybko przyjmuje przybyłych rycerzy. Na uczcie u księcia Michał Wołodyjowski spotyka Oleńkę w towarzystwie Tomasza Billewicza.

Wezwany przed oblicze księcia Kmicic zapewnia go o swojej wierności. Na uroczystej biesiadzie spotyka Oleńkę, która daje rycerzowi nadzieję: jeśli odkupi swoje winy, zgodzi się zostać jego żoną.

O północy rycerze dowiadują się, że Litwa została oddana w ręce Szwedów. Wszyscy są zszokowani i wypowiadają Radziwiłłowi posłuszeństwo. Zostają za to aresztowani (pojmany został m.in. Michał Wołodyjowski i Jan Skrzetuski). Kmicic, który przysiągł księciu wierność, dowiaduje się, jak wielki błąd popełnił. Oleńka uznaje narzeczonego za zdrajcę.

Janusz Radziwiłł próbuje podstępem zjednać sobie Andrzeja Kmicica. Mówi mu, że sojusz ze Szwecją jest tylko pozorny i że ostatecznie chce zjednoczyć Litwę i wystąpić przeciwko Karolowi Gustawowi. Kmicic początkowo nieufny, zaczyna wierzyć księciu i daje się wciągnąć w jego intrygi.

Kmicic wstawia się za oficerami, m.in. Wołodyjowskim i Skrzetuskim, na których Radziwiłł wydał wyrok śmierci. Książę ulega i wydaje rozkaz przewiezienia więźniów do Birż, gdzie mają zostać oddani pod nadzór szwedzki. Tomasz Billewicz zostaje zakładnikiem księcia Radziwiłła.

Dzięki podstępowi Zagłoby, który oszukał Rocha Kowalskiego, oficerowie zostają uwolnieni. Dowiadują się też, że z rozkazu księcia Radziwiłła mieli być rozstrzelani.

Oddział Michała Wołodyjowskiego rośnie w siłę. Dołączają do niego nowi żołnierze. Andrzej Kmicic postrzegany jest jako zdrajca. On sam wykonuje rozkazy księcia, wierząc, że działa dla dobra ojczyzny. Na biesiadzie u Radziwiłła spotyka Oleńkę, ale narzeczeni nie mogą dojść do porozumienia.

Do Andrzeja Kmicica dociera prawda: wie, że został oszukany. Porywa więc księcia Bogusława, który rani oficera.Z pomocą Kmicicowi przychodzi wachmistrz Soroka.