Niepokojące zachowania niemowląt
Stan w jakim noworodek przychodzi na świat jest informacją o jego rozwoju prenatalnym, doświadczeniach w brzuchu mamy i w okresie okołoporodowym. Ten stan ma ogromne znaczenie na całe życie. Dziecko od pierwszych chwil po porodzie ma ogromny wachlarz możliwości informowania o swoich potrzebach, o odczuwanym komforcie lub stresie. Umiejętność rozpoznawania sygnałów wysyłanych przez noworodka umożliwia rodzicom zapewnienie mu odpowiednich warunków do rozwoju emocjonalnego, fizycznego, społecznego, a w przyszłości do satysfakcjonującego życia.
1. W jaki sposób niemowlę komunikuje swoje potrzeby?
Stan noworodka już w pierwszych minutach życia ocenia skala Apgar (1956). Jednak ocena ta ma dość ograniczone znaczenie w rokowaniach na przyszłość. Maksymalny wynik nie jest gwarancją prawidłowego rozwoju. Jednak obniżona punktacja jest wczesnym sygnałem o konieczności prowadzenia starannej i długofalowej obserwacji, zwłaszcza u dzieci ryzyka.
Doświadczenia terapeutyczne wskazują, że konsekwencje wczesnych objawów obniżonych możliwości noworodka mogą ujawnić się w późniejszych tygodniach, miesiącach, a nawet latach życia.
Dziecko ma ogromne możliwości adaptacyjne już w chwili przyjścia na świat. Noworodek już od pierwszej godziny po porodzie ma umiejętność odcinania się od nadmiaru wrażeń, potrafi wodzić wzrokiem, słuchać i poszukiwać usłyszanego dźwięku. Reaguje na widok twarzy, rozpoznaje głosy rodziców, ma liczne umiejętności ruchowe i społeczne. Znając te możliwości, rodzice mogą szybciej i dokładniej poznać i zrozumieć swoje dziecko, nawiązać z nim bliski kontakt i prowadzić bardzo czytelną komunikację.
2. Jak zinterpretować zachowanie niemowlęcia?
Czasem zdarza się, że rodzice czy opiekunowie nie rozpoznają lub nieodpowiednio interpretują sygnały wysyłane przez dziecko: nieregularny oddech (przyspieszany lub wstrzymywany), zmiana zabarwienia skóry (zaczerwienienie, siny marmurek, bladość), wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe (również asymetryczne ułożenie), zamykanie oczu, odwracanie głowy, ziewanie, czkawka, ulewanie, wzmożona aktywność ruchowa, marudzenie i wreszcie płacz.
To stopniowe, coraz bardziej wyraźne sygnały, które dziecko wysyła w sytuacjach zbyt trudnych dla niego. Jeśli rodzice nie odczytują ich jako informacji o przeciążeniu lub stresie, pojawiają się problemy ze snem, z karmieniem, ubieraniem, protest przy kąpieli, zmianie pieluszki. Bywa, że dziecko doprowadza się do skrajnej rozpaczy, nie ma sposobu na uspokojenie go, a rodzice stosują kolejne zabiegi, które zwykle pogarszają sytuację.
Każdy sygnał od dziecka jest informacją od niego o jego potrzebach. Nie każdy płacz oznacza głód, nie każdy wymaga natychmiastowej interwencji. Jednak jeśli często zdarza się, że rodzice czują się bezradni lub obserwują wiele sytuacji, które powodują stres dziecka, wtedy nie warto czekać aż „wyrośnie” , jak często się słyszy. Wskazana jest specjalistyczna konsultacja, która pomoże ustalić przyczynę wzajemnego niepokoju i zastosować skuteczną pomoc.
Zdrowy, donoszony, dojrzały noworodek przychodzi na świat ze wszystkimi kompetencjami do życia, które ma za zadanie „tylko” ćwiczyć i udoskonalać dzień po dniu. Czuje, widzi, słyszy, reaguje na smaki, zapachy, potrafi ssać, poruszać się, wydawać dźwięki. Każda minuta to nowe doświadczenie, każdy ruch to ćwiczenie nowych, coraz trudniejszych umiejętności.
Codzienny, nieustanny trening, to przygotowanie do rozwoju ruchowego, rozwoju mowy, samodzielności, uspołecznienia, a szczególnie ważny jest dla rozwoju emocjonalnego. Ten proces zaczął się w chwili poczęcia i trwa nieodwracalnie przez całe życie.
Stres kobiety w ciąży (szczególnie w pierwszym trymestrze), konieczność dłuższego leżenia, silna infekcja, przyjmowanie antybiotyków, alkohol (nawet 1 kieliszek wina jest zagrożeniem dla rozwoju dziecka!), zatrucie ciążowe, nieprawidłowe ułożenie płodu, przedwczesny czy niefizjologiczny poród, niska waga urodzeniowa dziecka, niedotlenienie, problem z podjęciem samodzielnej czynności oddechowej – to tylko niektóre czynniki ryzyka, które mogą mieć późniejsze konsekwencje:
- u noworodka i niemowlęcia – problemy ze snem, ssaniem piersi, często niezrozumiały płacz lub zachowanie, wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe, asymetria ułożeniowa, obniżona aktywność i małe zainteresowanie otoczeniem,
- wieku poniemowlęcym – opóźniony rozwój mowy, nadwrażliwość, nadruchliwość, agresja, nieśmiałość, lęki, niezgrabność ruchowa, alergia,
- w wieku przedszkolnym i szkolnym – zaburzenia zachowania, lęki, fobie, depresja, zaburzenia emocjonalne, dolegliwości psychosomatyczne (bóle głowy, brzucha, choroba lokomocyjna, młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów, astma), problemy ortopedyczne, ortodontyczne, dysleksja, ADHD, uzależnienia, przestępczość, konieczność podjęcia różnego rodzaju terapii – logopedycznej, psychomotorycznej, psychologicznej, zajęcia wyrównawcze,
- w dorosłym wieku – problemy osobiste w związkach, brak lub nieprawidłowe relacje społeczne, anoreksja, bulimia, problemy emocjonalne i psychiczne, dolegliwości psychosomatyczne, konieczność długotrwałego i kosztownego leczenia.
Wystąpienie czynników ryzyka w okresie ciąży lub okołoporodowym już jest wskazaniem do specjalistycznej konsultacji u terapeuty rozwoju psychomotorycznego. Jeśli dodatkowo wystąpią u dziecka wymienione lub też inne niepokojące zachowania, przekaże on rodzicom wskazania do stymulacji rozwoju (to nie rehabilitacja!), sposoby opieki i pielęgnacji oraz zalecenia w zakresie organizacji otoczenia (wystrój pokoju dziecięcego, wyposażenie, zabawki, kolorystyka, oświetlenie, dźwięki, wizyty towarzyskie) konieczne dla stworzenia odpowiednich i bezpiecznych dla rozwoju warunków.
Wczesna stymulacja stosowana przez rodziców pod kierunkiem terapeuty, pozwala na włączenie działań, które stosowane w okresie noworodkowym i niemowlęcym pozwolą wyrównać deficyty rozwojowe, nie dopuszczając do utrwalenia nieprawidłowych wzorców zachowań lub dysfunkcji ruchowych. To bardzo wczesna profilaktyka zaburzeń emocjonalnych, zdrowotnych, problemów szkolnych, a nawet patologii społecznych.