Ćwiczenia dla dyslektyków

Uczniowie dyslektyczni, mający problemy z czytaniem i pisaniem, bardzo często próbują samodzielnie wyeliminować braki w nauce poprzez dodatkowe ćwiczenia. Niejednokrotnie ogromny nakład wysiłku i czasu daje efekty odwrotne niż zamierzano. Brak rezultatów, nienadążanie za klasą powoduje u dziecka spadek motywacji do nauki, niechęć do szkoły i stres. Piętrzą się problemy szkolne – uczeń nie rozumie czytanego tekstu, nie potrafi korzystać z książek, nie umie sporządzić notatki, nie pojmuje zasad ortograficznych. Jak pomóc dziecku z dysleksją? Nie wolno porównywać ucznia dyslektycznego do innych dzieci, bo tylko wpędzimy go w niskie poczucie własnej wartości. Konieczna jest atmosfera wsparcia, akceptacji, cierpliwości i życzliwości, a ponadto systematyczny trening zarówno w szkole, jak i w domu.

1. Co ćwiczyć?

Warto pamiętać, że objawów dysleksji rozwojowej nie da się całkowicie wyeliminować, ale można je w znacznej mierze zredukować. Nie wystarczy wkuwanie regułek ortograficznych i zaganianie dziecka do jak najczęstszego czytania. Konieczna jest systematyczna praca, prowadzona wytrwale przez długi czas. Ćwiczenia powinny być krótkie i atrakcyjne, by nie powodować znużenia u ucznia. Warto zadbać o atmosferę spokoju, pracy bez pośpiechu. Najlepiej, by trening odbywał się każdego dnia o tej samej porze, w wyciszonym miejscu, w którym niepotrzebne bodźce (np. włączony telewizor) nie dekoncentrowałyby dziecka.

Na początku pracy z dzieckiem można sporządzić kontrakt, w którym określi się zasady pracy. Najlepsze efekty daje współpraca na linii uczeń-nauczyciel-rodzic. By jednak efekty pracy z uczniem dyslektycznym były widoczne, na początku konieczna jest prawidłowa diagnoza dziecka. Dysleksja bowiem może wynikać z różnych przyczyn, np. może rozwinąć się wskutek zaburzeń lateralizacji, dysfunkcji analizatora wzrokowego czy zaburzeń percepcji słuchowej. Uczeń dyslektyczny uczniowi dyslektycznemu nierówny. Każde dziecko z dysleksją może wymagać innego zestawu ćwiczeń i indywidualnego podejścia do problemu. W jaki sposób można pracować z dzieckiem, które wykazuje specyficzne trudności w czytaniu i/lub pisaniu?

1.1. Ćwiczenia usprawniające analizator wzrokowy

Zobacz film: "Cyfrowe drogowskazy ze Stacją Galaxy i Samsung: część 1"

• Wyznaczanie granic wyrazów w tekście napisanym bez przerw, wstawienie znaków interpunkcyjnych w odpowiednich miejscach.
• Gra w scrabble, domino obrazkowe, literowe lub sylabowe.
• Czytanie tekstu napisanego różną czcionką.
• Dopasowywanie słów do wzorca graficznego, np.: „Przyporządkuj odpowiednie wyrazy do zaprezentowanego obrazka”.
• Usuwanie z tekstu wyrazów, które są niepotrzebne.
• Wyszukiwanie innych słów, które ukryły się w wyrazach, np. „Jakie słowa kryją się w wyrazach: waleń, obibok, zlewozmywak, słońce, kotwica?”.
• Wyszukiwanie różnic w obrazkach lub słowach.
• Dobieranie par identycznych obrazków.
• Rozpoznawanie obrazków opisywanych słownie.
• Zabawy typu „Kto zmienił miejsce?” albo „Do czego to pasuje?”.
• Dobieranie postaci do ich cieni albo konturów.
• Porządkowanie historyjek obrazkowych.
• Opowiadanie historyjki przedstawionej na obrazkach.
• Dobieranie części do całości.
• Układanie puzzli lub ilustracji po uprzednim ich przecięciu.
• Nazywanie czynności przedstawionych na rysunkach.
• Szeregowanie figur według określonych zasad.
• Różnicowanie figur geometrycznych pod względem koloru, kształtu, wielkości itp.
• Obrysowywanie prostych figur, łączenie kropek, kopiowanie przez kalkę.
• Rysowanie z pamięci lub pod dyktando.
• Odtwarzanie z pamięci prostych układów klocków.
• Zabawy w geometryczne domino, geometryczne loteryjki i mozaikowe układanki.
• Segregowanie liter, np. „Z rozsypanych liter otocz kółkiem wszystkie literki K”.
• Wyszukiwanie tej samej litery w tekście.
• Wyodrębnianie sylab w wyrazach.
• Wyszukiwanie w tekście takich samych wyrazów lub wyrazów podobnych.

1.2. Ćwiczenia usprawniające analizator słuchowy

• Układanie z podanych słownie wyrazów jak największej ilości nowych wyrazów.
• Zabawa w głuchy telefon.
• Wymyślanie słów, które kończą się na ostatnią sylabę wyrazu podanego wcześniej przez innego ucznia (wyrazowe domino).
• Ćwiczenia z wykorzystaniem nagrań odgłosów zwierząt, dźwięków instrumentów muzycznych, odgłosów dochodzących z kuchni („Co usłyszałeś? Zgadnij, co to jest?”).
• Wyklaskiwanie lub wystukiwanie struktur dźwiękowych według podanego wzoru.
• Napisanie planu wydarzeń lub wykonanie ilustracji do przeczytanego na głos przez nauczyciela fragmentu tekstu.
• Określanie strony, z której dochodzi dźwięk.
• Kończenie rozpoczętych zdań lub sylab.
• Podział zdania na wyrazy i wyrazu na sylaby.
• Liczenie słów w zdaniu.
• Różnicowanie znaczenia wyrazów, które brzmią podobnie, np. „Wymów i powiedz, czym się różnią słowa: panna – pana, kura – góra, wybij – wbij, drwij – drwi”.
• Układanie wyrazów z sylab lub uzupełnianie wyrazów brakującymi sylabami.
• Dobieranie podpisów do obrazków.
• Wyodrębnianie głosek w wygłosie, śródgłosie i nagłosie.
• Różnicowanie głosek podobnych fonetycznie.

1.3. Ćwiczenia redukujące zaburzenia lateralizacji i orientacji w przestrzeni

• Kreślenie w powietrzu dużych kulistych kształtów obiema rękami.
• Zamalowywanie dużych powierzchni obiema rękami.
• Kreślenie równocześnie obiema rękami określonych wzorów.
• Lepienie z plasteliny.
• Zbieranie drobnych elementów obiema rękami.
• Obrysowywanie szablonów figur geometrycznych ręką dominującą.
• Usprawnianie ręki dominującej poprzez: rysowanie po śladzie, rysowanie szlaczków, kreślenie znaków literopodobnych.
• Różnicowanie lewej i prawej strony ciała.
• Odtwarzanie układów gimnastycznych prezentowanych przez nauczyciela.
• Określanie położenia przedmiotów względem siebie (u góry, niżej, wyżej, po lewej stronie od…).
• Rozwiązywanie labiryntów („Znajdź drogę do…”).
• Wykonywanie określonych ruchów na sygnał („Przykucnij, gdy przestanie grać muzyka”).
• Zabawy ruchowe („Idź prosto, zatrzymaj się, dwa kroki w lewo, jeden krok w tył, trzy kroki w prawo…”).

1.4. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i zdolności grafomotorycznych

• Zabawy ze skakanką, ćwiczenia na równoważni, ćwiczenia marszu, biegu.
• Zabawy z piłką, balonem, woreczkami.
• Rzucanie do celu.
• Przenoszenie piramidek klocków tak, by się nie rozsypały.
• Rozpoznawanie przedmiotów z zawiązanymi oczami.
• Wydzieranki, wyklejanki, wycinanki, kolorowanki.
• Lepienie w glinie.
• Zabawy konstrukcyjne, majsterkowanie.
• Nawlekanie koralików na sznurek.
• Przyszywanie guzików, haftowanie.
• Malowanie pędzelkiem na szkle.
• Układanie kompozycji według wzoru.
• Malowanie w obrębie konturów.
• Kończenie rysunku według prezentowanego wzoru.
• Pisanie palcami zamoczonymi w farbie na dużych arkuszach.

1.5. Ćwiczenia na czytanie ze zrozumieniem

• Wypełnianie luk w tekście.
• Nadawanie tytułów akapitom przeczytanego tekstu.
• Rozwiązywanie rebusów.
• Ćwiczenia gałek ocznych w calu poszerzenia pola widzenia.
• Tworzenie pytań do przeczytanego tekstu.
• Czytanie z przesłonką – w okienku najpierw widać pojedyncze wyrazy, by na koniec odkryć całą linijkę tekstu.

1.6. Ćwiczenia ortograficzne

• Praca ze słownikiem ortograficznym.
• Krzyżówki ortograficzne.
• Tworzenie wyrazów pokrewnych do wyrazów z trudnością ortograficzną, np. marzec – marcowy.
• Podanie zasad ortograficznych uzasadniających pisownię trudnego wyrazu.
• Założenie zeszytu pracy, w którym dziecko tworzy własny słownik ortograficzny – zapisuje wyraz, który sprawia mu trudność (np. pożyczka), literkę „ż” należy podkreślić na czerwono. Potem dziecko pisze uzasadnienie pisowni wyrazu, dopisuje wyrazy pokrewne, przysłowia, wyrażenia i związki frazeologiczne do danego wyrazu, jak i do słów z rodziny wyrazów. Może wykonać również rysunek, który pomoże mu zapamiętać trudny wyraz.

2. Przykładowe ćwiczenia dla dyslektyków

1) Dopisz do podanych wyrazów takie ich formy, by zachodziła wymiana „rz” na „r”.

morze - …
lekarz - …
tworzyć - …
powtórzyć - …

2) Podziel tekst na wyrazy, by miał on sens. Przepisz go. Przestrzegaj zasad ortograficznych i interpunkcyjnych.

Jużskończyłsięrokszkolnyporozdaniuświadectwwszyscyodetchnęlizulgąnareszciekażdyodpocznieuczniowieprzestanąsięuczyć(jakbywogólesię

uczyliprzezcałyrokszkolny)nauczycieleprzestanąchodzićdopracyapaniesprzątaczkibędąmogływreszcieposprzątaćiniktimwnajbliższymczasie

niezakłócispokoju

3) Usuń z tekstu wyrazy, które nie są potrzebne.

Janek poszedł nareszcie potrzeba spać. Marudził dość dobro długo, że nie jest mały śpiący. W końcu zmęczenie narzędzia wzięło górę szczyt. Dziecko samo poszło na basen do łazienki i umyło się zrobiło pod prysznicem.

4) Z podanych wyrazów ułóż jak najwięcej nowych słów, np. mandarynka – dary, draka, manna, kara, mara, rynna, dama.

lokomotywa - …
krasnoludki - …
urzeczywistnienie - …
różnokolorowy - …

5) Uzupełnij wyrazy cząstką „-erz” lub „-arz”.

mur… koryt… maryn…

żołni… kołni… zmi…ch

tw… licht… tal…

6) Utwórz wyrazy.

bud- ham- rys-
podar- -uje
ład- opiek- -ulec
-unek hod- kas-

7) Ułóż podane wyrazy w kolejności alfabetycznej i podkreśl „rz”.

rześki, narzeczona, zwierzę, spojrzenie, zarzut, burza, Rzym, egzemplarz, chrzan, wierzba, urząd, porządek, orzeczenie, kurz, tchórz, marynarz, jarzyna

8) Uzasadnij, że „ó” wymienia się na „o”, „a” lub „e”. Uzupełnij.

mój - … … - chłodno … - twoje wódz - … … - swoje
zespół - … trójka - … … - gniecie rój - … … - plecie
róg - … łóżko - … … - brzoza wzór - … samochód - …
twórca - … … - mrozy obwód - … … - czworo spokój - …

9) Uzupełnij zdania wyrazami w nawiasach, odpowiednio zmieniając ich formę. Podkreśl zakończenia „-ów”, „-ówka”, „-ówna”.

Asia nie lubi (lody) … .
Mama ma dużo różnych (kłopoty) … .
Wysokich (płoty) … nikt nie przeskoczy.
Nie lubię czyścić (buty) … .
Córka pani Maliszowej to (Malisz) … .
W mojej okolicy jest dużo (ogrody) … .
Hodowla (króliki) … stała się bardzo opłacalna.

10) Utwórz wyrazy pokrewne do podanych, by zachodziła wymiana „ż” na „g”, „dz”, „h”, „s”, „ź”, „z”.

drużyna - …
książka - …
można - …
odważny - …
potężny - …
mrożenie - …
gwiżdże - …
dróżka - …
każę - …

11) Znajdź w ciągu wyrazowym słowa z „ż”.

żółwróżkabażuróż

12) Uzupełnij zdania podanymi wyrazami: odniósł, szóstkę, obóz, mróz, podnóża, podróż, krótki, rój, mój.

Zimą dzień jest bardzo … .
Tęgi … szczypał w nos i uszy.
Karol planował długą … .
Żołnierz … w walce zwycięstwo.
… kolega napisał klasówkę na … .
Nasz … rozbiliśmy u … gór.
Pszczelarza zaatakował … pszczół.

13) Przeczytaj uważnie tekst, a następnie zasłoń kartką i uzupełnij luki w zdaniach.

Kasia i Asia przyrzekły mamie, że będą się grzecznie bawiły i nie pójdą nad rzekę. Zabrały ze sobą żółwia Grzegorza i poszły do parku bawić się wśród drzew.

Kasia i Asia … mamie, że będą się … bawiły i nie pójdą nad … . Zabrały ze sobą … Grzegorza i poszły do parku bawić się wśród … .

Pojutrze rozpoczną się zawody rowerzystów. Udział wezmą zawodnicy z różnych szkół i przedszkoli z całego miasta. Trenerzy wszystkich drużyn mają dużo pracy.

Pojutrze rozpoczną się zawody… . Udział wezmą zawodnicy z … szkół i … z całego miasta. … wszystkich drużyn mają … pracy.

To tylko niektóre przykłady zadań dla dyslektyków. Trzeba pamiętać, by ćwiczenia były dobrane do wieku i możliwości intelektualnych dziecka. W księgarniach jest wiele zeszytów ćwiczeń dla dzieci z dysleksją. Fajnym pomysłem jest wspólne czytanie książek (przynajmniej pół strony tekstu na dzień) – raz czyta na głos rodzic, potem dziecko. Raz czytamy głośno, potem cicho. Możliwości jest wiele. Dziecko może napisać krótkie streszczenie czytanki, stworzyć mapę myśli do tekstu, napisać plan wydarzeń albo porozmawiać z rodzicem na temat spraw poruszanych w tekście. W ten sposób ćwiczy też zdolności poprawnego mówienia. Dyktowanie dyktand dziecku może być pomocne, ale nie przesadzajmy z ćwiczeniami, by dziecko nie czuło się zmęczone i znudzone. Zaproponujmy gry dydaktyczne, rebusy, krzyżówki, diagramy, puzzle, układanki ortograficzne, gry planszowe do nauki ortografii. Starajmy się łączyć naukę z zabawą. Nauka zasad poprawnej pisowni może odbywać się także on-line. To jest nie tylko bardziej „modna”, ale też bardziej atrakcyjna i przyciągająca uwagę forma pracy. Godny polecenia jest też edukacyjno-terapeutyczny program Ortograffiti, czyli kompleksowa pomoc dla uczniów dyslektycznych ze szkół podstawowych i gimnazjum. Jeżeli nie wiesz, jak pomóc dziecku, które nie radzi sobie z nauką pisania i czytania, pamiętaj, że zawsze możesz skorzystać z pomocy pedagoga szkolnego lub odwiedzić najbliższą poradnię pedagogiczno-psychologiczną.