Anemia u noworodka
Anemia, inaczej niedokrwistość, może wystąpić na każdym etapie życia – również u noworodków. Jej przyczyny bywają różne, ale w każdym przypadku jest niebezpieczna, bo może okazać się zapowiedzią innej, poważnej choroby. O anemii mówi się wtedy, gdy we krwi jest za mało czerwonych krwinek i hemoglobiny. Hemoglobina to białko zawierające żelazo, które ma zdolność do przenoszenia tlenu do komórek ciała. Niedobór hemoglobiny sprawia, że tkanki są niedotlenione i nie działają właściwie. Anemia objawia się osłabieniem, apatią, sennością, bladością skóry i brakiem apetytu. Skąd się bierze niedokrwistość u noworodków?
1. Normy poziomu hemoglobiny
W definiowaniu anemii dużą rolę spełniają normy hemoglobiny, które są uzależnione od wieku. Noworodek rodzi się z ilością hemoglobiny znacznie większą niż u dorosłych. U noworodka niedokrwistość diagnozowana jest, gdy poziom hemoglobiny spada poniżej 15,0 g%. W następnych miesiącach życia duża ilość erytrocytów rozpada się i dziecko wchodzi w okres tzw. fizjologicznej niedokrwistości, przypadającej na 2–3 miesiąc życia. W tym wieku dopuszczalna wartość hemoglobiny to 10,0 g%. Stężenie hemoglobiny u trzymiesięcznych niemowląt może przejściowo spadać nawet do 9,0–9,5 g%. U wcześniaków poziom hemoglobiny może spadać do 8,0 g%.
| Norma poziomu hemoglobiny | [g na 100 ml] |
|---|---|
| noworodek | 13,5–19,5 |
| trzymiesięczne niemowlę | 9,5–12,5 |
| roczne dziecko | 10,5–13,5 |
| 3–6 lat | 12,0–14,0 |
| 10–12 lat | 11,5–14,5 |
| dorosły mężczyzna | 13,5–17,5 |
| dorosła kobieta | 11,8–15,8 |
2. Anemia z niedoboru żelaza u niemowląt
Niedokrwistość u noworodków najczęściej wynika z niedoboru żelaza. Po porodzie dziecko jest czerwone – nie tylko dlatego, że ma cienką skórę, ale również z powodu większej zawartości krwinek czerwonych. Dziecko urodzone o czasie ma mocno czerwoną krew, ponieważ jest ona silnie wysycona tlenem. Na każdy dm³ krwi przypada 16–20 g hemoglobiny, czyli o ponad 30 proc. więcej niż u człowieka dorosłego. Hemoglobina to białko o czerwonym zabarwieniu, zawarte w czerwonych krwinkach, czyli erytrocytach. Wiąże ona tlen i dostarcza go do każdej komórki ciała.
W czasie życia płodowego dziecko korzysta z tlenu dostarczanego mu za pośrednictwem łożyska od matki. Dostawy tlenu muszą być w pełni wykorzystane, dlatego krew noworodka ma więcej erytrocytów niż krew osoby dorosłej. Po porodzie nadmiar czerwonych krwinek ulega rozpadowi, co skutkuje uwalnianiem żółtego barwnika – bilirubiny. Stąd żółtaczka noworodkowa. Organizm noworodka pozbywa się bilirubiny, natomiast żelazo pochodzące z rozpadu erytrocytów jest magazynowane na kolejne miesiące. Zdarza się jednak, że od urodzenia dziecko ma za mało żelaza.
Anemia u noworodków często wynika z niewystarczającej ilości żelaza. Jest to problem powszechny u wcześniaków, ponieważ zapasy żelaza odkładają się w tkankach dziecka dopiero w czterech ostatnich tygodniach ciąży. Noworodki niedonoszone mają zatem mniejsze rezerwy żelaza w organizmie. Na anemię cierpieć również mogą noworodki z ciąż mnogich, ponieważ matka musi wtedy rozdzielać spożywane przez siebie żelazo na więcej niż jedno dziecko. Ryzyko anemii u noworodka wzrasta, gdy przy porodzie doszło do znacznej utraty krwi, gdy kobieta w ciąży miała niedokrwistość lub gdy kolejna ciąża następuje niedługo po poprzedniej. Aby dostarczyć dziecku duży rezerwuar żelaza, po urodzeniu zaleca się poczekanie z przecięciem pępowiny do czasu, gdy przestanie ona tętnić. To sprawia, że do krwiobiegu dziecka napływa dodatkowa ilość krwi z łożyska.
3. Objawy anemii u niemowląt
W kolejnych miesiącach życia zapasy żelaza zgromadzone w organizmie niemowlęcia stopniowo maleją, a jego podaż w mleku jest niewielka. Niemowlęta karmione sztucznie są bardziej niż niemowlęta karmione naturalnie zagrożone anemią, ponieważ żelazo z mleka matki wchłania się lepiej niż z mleka modyfikowanego. Niedobór żelaza w organizmie niemowlaka może też wynikać z niedostatecznego wchłaniania z przewodu pokarmowego (alergia na białko mleka krowiego, alergia na gluten, celiakia). Alergia pokarmowa u niemowląt wiąże się z niewielkimi, ale systematycznymi i długotrwałymi stratami substancji odżywczych z przewodu pokarmowego.
Anemia u noworodków i niemowląt jest trudna do rozpoznania na pierwszy rzut oka. Niedokrwistość można podejrzewać, gdy maluszek jest blady, apatyczny, nie ma apetytu, często choruje, nie przybiera na wadze, wolno się rozwija. U noworodków za anemią może przemawiać przedłużająca się żółtaczka. Jednak dopiero wynik morfologii krwi daje pełnię gwarancji: niski poziom hemoglobiny, obniżona liczba erytrocytów, niski wskaźnik MCV.
4. Anemia u noworodków z powodu choroby hemolitycznej
Czasami za anemię u noworodka odpowiada przyspieszone niszczenie czerwonych krwinek – jest to tzw. niedokrwistość hemolityczna. Jej przyczyną bywają wrodzone zaburzenia układu immunologicznego, który zaczyna produkować przeciwciała skierowane przeciwko komórkom własnego organizmu. Czasem anemia u dziecka w pierwszych dniach po porodzie wynika z konfliktu serologicznego. Niezgodność serologiczna to sytuacja, w której na krwinkach czerwonych płodu występują antygeny układu czynnika Rh lub antygeny grupy krwi, które są nieobecne na krwinkach matki. Jeśli organizm matki zaczyna wytwarzać przeciw tym antygenom przeciwciała, niszczy erytrocyty dziecka – tak powstaje konflikt serologiczny.
W wyniku konfliktu serologicznego dochodzi do choroby hemolitycznej. Jest to złożony proces, w efekcie którego następuje rozpad czerwonych krwinek płodu (tzw. hemoliza). Choroba hemolityczna noworodków objawia się u dziecka przez:
- obrzęk skóry i tkanki podskórnej,
- wybroczyny na skórze,
- powiększenie wątroby i śledziony,
- przedłużającą się żółtaczkę – tzw. żółtaczka hemolityczna,
- ciężką niedokrwistość, utrzymującą się do kilku tygodni po porodzie.
Ciężka niedokrwistość wynikająca z choroby hemolitycznej wyraża się blado-woskowym kolorem skóry noworodka, powiększeniem brzucha, powiększoną wątrobą i śledzioną. Czasem występują obrzęki ciała o różnym nasileniu i przesięki do jam surowiczych ciała. W przypadku anemii wynikającej z choroby hemolitycznej noworodków ważne jest leczenie żółtaczki i podanie erytrocytów niewrażliwych na przeciwciała za pomocą transfuzji krwi.
5. Leczenie anemii u niemowląt
Przy anemii z niedoboru żelaza noworodki i niemowlęta dostają specjalne preparaty żelaza – najczęściej doustnie. Leczenie przynosi efekty po około dwóch miesiącach. W trakcie terapii dzieci mogą oddawać ciemne, wręcz czarne stolce i mieć zaparcia. Jeśli za niedobory żelaza odpowiada alergia pokarmowa, odstawia się uczulające produkty. Mały alergik zwykle pije specjalną mieszankę mleczną zawierającą hydrolizaty kazeiny. Anemia z niedoboru kwasu foliowego albo z niedoboru witaminy B12 jest leczona suplementacją tymi substancjami. Wchłanianiu żelaza sprzyja witamina C, dlatego dziecku można podawać kwas askorbinowy w kroplach – do kupienia w aptece. Starsze niemowlęta mogą spożywać surowe warzywa i owoce albo pić soki owocowe – naturalne źródło witaminy C. Preparaty żelaza należy podawać dziecku wyłącznie w ustalonych przez lekarza dawkach, ponieważ nadmiar tego pierwiastka może prowadzić do hemochromatozy.