Witaminy. Charakterystyka i podział
Witaminy to niezwykle ważne dla organizmu związki chemiczne. Odkryto je niespełna 100 lat temu. Są niezbędne dla prawidłowego metabolizmu, mają kluczowe znaczenie dla ludzkiego zdrowia. Ich dobowe zapotrzebowanie mierzymy w miligramach. Jak dzielimy witaminy? W jakich produktach znajdziemy ich najwięcej?
1. Czym są witaminy?
Witaminy są grupą organicznych związków chemicznych o różnorodnej budowie. Są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu.
Witaminy mogą mieć pochodzenie naturalne lub syntetyczne. Organizm człowieka (poza kilkoma wyjątkami) nie jest w stanie wytwarzać ich samodzielnie, muszą być więc dostarczane w pożywieniu. Wspomnianymi wyjątkami są witaminy A i D.
Witamina A nie istnieje w postaci gotowej, tylko w postaci prowitaminy (karotenu). Dopiero w komórkach wątroby i w błonie śluzowej jelita prowitamina ta jest przekształcana w witaminę A.
Witamina D może być tworzona w organizmie z pochodnej cholesterolu (ergosterolu), powstaje w dolnych partiach naskórka. Aby powstała niezbędna jest obecność promieni UV.
Pierwsza witamina została odkryta w 1913 roku przez polskiego biochemika Kazimierza Funka. Badacz nadał nazwę tej grupie związków, od łacińskiego vitae (życie) i amina (witamina B1 zawierała grupę aminową).
Brak danej witaminy w organizmie nazywany jest awitaminozą, niedobór - hipowitaminozą, nadmiar zaś - hiperwitaminozą.
2. Jak dzielimy witaminy?
Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w tłuszczach oraz rozpuszczalne w wodzie.
2.1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach to A, D, E oraz K.
Witamina A pełni jedną z funkcji biochemicznych, którą jest współtworzenie rodopsyny (substancji niezbędnej do utrzymania pobudliwości komórek zmysłowych siatkówki oka). Można ją znaleźć między innymi w jajkach, wątrobie, warzywach, tranie, maśle.
Witamina D ma wpływ na gospodarkę wapniową (wzmaga wchłanianie tego pierwiastka w jelitach), jest potrzebna do prawidłowego wzrostu kości. Znajdziemy ją w jajkach, maśle, drożdżach, wątrobie i pełnym mleku.
Podstawową funkcją kolejnej witaminy - E jest hamowanie utleniania lipidów ustrojowych oraz witaminy A. Znajdziemy ją w olejach roślinnych, kiełkach pszenicy, jajkach, wątrobie, orzechach.
Witamina K odgrywa znaczącą rolę w krzepnięciu krwi. Jest niezbędna do wytwarzania protrombiny (białkowego czynnika biorącego udział w krzepnięciu krwi) w komórkach wątroby.
2.2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Wśród witamin rozpuszczalnych w wodzie znajdują się: B1, PP, B2, B6, B11, B12, C, Biotyna i kwas pantotenowy.
Witamina B1 jest częścią enzymów utleniających węglowodany i aminokwasy. Występuje w drożdżach nieoczyszczonych, ziarnach zbóż, mięsie i wątrobie.
Witamina PP jest częścią koenzymów NAD+ i NADP+, które współtworzą niektóre enzymy przeprowadzające reakcje redukcji lub utleniania w komórkach. Znajduje się w jajkach, serach, wątrobie, pełnym mleku, niektórych warzywach.
Witamina B2 odgrywa podobną rolę do witaminy PP. Jest elementem koenzymu FAD - enzymu utleniającego związki organiczne w komórkach. Większe ilości tej witaminy znajdziemy w jajkach, pełnym mleku, serach, niektórych warzywach i w wątrobie.
Pochodna witaminy B6 jest koenzymem enzymów przetwarzających aminokwasy. Występuje w wątrobie, mięsie, jajkach, warzywach, roślinach strączkowych, bananach.
Witamina B12 współtworzy niebiałkowy składnik enzymów przetwarzających zasady azotowe (ma wpływ bezpośrednio na syntezę kwasów nukleinowych). Znajduje się w bakteriach flory jelitowej, w wątrobie i w jajkach.
Witamina C - niezwykle ważna witamina o szerokim spektrum działania. Odgrywa ważną rolę w syntezie kolagenu, wchłanianiu żelaza, wzmacnianiu odporności i tworzeniu istoty podstawowej zębów i kości.
Szybko się wytrąca w wysokich temperaturach (w czasie gotowania i smażenia). Świeże owoce jak np. cytryna, truskawka, czarna porzeczka, pomarańcza, grapefruit czy w warzywach, jak np. pomidor.
Biotyna ma wpływ na właściwy stan włosów, skóry i paznokci, chroni przed wypadaniem włosów, zapaleniem skóry i łojotokiem. Jej duże ilości znajdziemy w ziemniakach, mięsie, jajkach, wątrobie i marchwi.
Kwas pantotenowy ma wpływ na przemiany tłuszczów i węglowodanów, jest składnikiem koenzymu A. Znajduje się powszechnie w pokarmach roślinnych i zwierzęcych.
