Rozwój ruchowy niemowlęcia

Rozwój ruchowy niemowlęcia to jedna z głównych sfer rozwoju malucha, na podstawie której wnioskuje się o prawidłowościach bądź odchyleniach od norm rozwojowych. Niejedna mama obserwuje swojego szkraba, zważając czy podobnie jak jego rówieśnicy układa dłonie, dźwiga główkę i chwyta grzechotkę albo macha nóżkami. Czasami nie warto sugerować się ramowymi tabelami, które wskazują, jakie umiejętności powinno nabyć dziecko z miesiąca na miesiąc, gdyż każdy maluch jest inny i prezentuje różne tempo rozwoju. Jedne dziecko bardzo wcześnie zaczyna raczkować, by późno zacząć chodzić. Inne niemowlę może w ogóle ominąć fazę pełzania, by od razu zacząć stawiać odważnie pierwsze chwiejne kroczki. Rozwój motoryczny niemowląt stanowi odzwierciedlenie dojrzewającego układu nerwowego, w którym zakodowany jest wrodzony model lokomocji.

1. Rozwój motoryczny małego dziecka

Podstawą rozwoju ruchowego dziecka jest ideomotoryka, czyli motywacja malucha do eksploracji świata, poznawania najbliższego otoczenia, kontaktów z bliskimi i osiągania własnych celów. Na wzorzec lokomocji składają się: zdolność automatycznego sterowania swoim ciałem w przestrzeni, mechanizmy podporowo-wyprostne, które umożliwiają pokonanie siły grawitacji oraz ruchy fazowe. Jak rozwijają się umiejętności ruchowe niemowlęcia w poszczególnych okresach życia? Noworodek do szóstego tygodnia życia przekłada główkę z policzka na policzek, czemu towarzyszą chaotyczne ruchy nóg i rąk. Daje się zaobserwować także odruch Moro, czyli gwałtowne wyrzuty rączek i nóżek jako reakcję na zmiany położenia ciała dziecka lub silne bodźce dźwiękowe, dotykowe czy wizualne. Odruch Moro to także reakcja na lęk.

Maluch w pozycji na brzuchu opiera swoje ciało na policzku, nadgarstkach, mostku i zgiętych w kolanach nogach. Miednica zwykle unosi się nad podłożem. Noworodki bardzo silnie zaciskają piąstki, chowając kciuki wewnątrz dłoni. Pojawia się też tzw. prymitywne kopanie – jedna nóżka jest zgięta w kierunku brzuszka we wszystkich stawach, a druga znajduje się w całkowitym wyproście. Zazwyczaj noworodki leżą w pozycji asymetrycznej tak, że jedna strona ciała wydaje się dłuższa. Od szóstego tygodnia życia do trzeciego miesiąca niemowlęta zaczynają powoli osiągać symetrię ciała. Zaczynają koncentrować wzrok na twarzy lub na zabawce i potrafią utrzymać główkę prosto w linii kręgosłupa przez kilka sekund. Piąstki są nadal zaciskane, ale już z kciukami na zewnątrz i coraz mniej silnie. Kręgosłup stopniowo prostuje się, co wiąże się z pionizacją postawy i przygotowaniem kośćca do chodu dwunożnego. W pozycji na plecach kręgosłup przylega do podłoża, dziecko jest bardziej stabilne. Proces fizjologicznego wyprostu kręgosłupa zaczyna się od górnego odcinka i kończy się pod koniec pierwszego trymestru życia szkraba. Maluch coraz częściej i na dłużej dźwiga główkę, leżąc na brzuchu i podpierając się na środkowej części przedramion.

Zobacz film: "Rozwój niemowlęcia miesiąc po miesiącu"

W czwartym-piątym miesiącu życia niemowlę doskonali pozycję na plecach i podpór. Potrafi też włożyć piąstki do buzi, chwyta zabawkę podaną z boku, unosząc zgięte nóżki, skierowane względem siebie stroną podeszwową, w kierunku brzuszka. Pięciomiesięczne niemowlę potrafi na chwilę podeprzeć się na dłoniach w pozycji na brzuchu. Półroczne dziecko obraca się z pleców na brzuch i odwrotnie, podpiera się w pozycji na brzuchu na otwartych dłoniach, z rączkami prostymi w łokciach. Po szóstym miesiącu życia maluch potrafi podpierać się na jednej dłoni, a drugą sięgać po zabawki uniesione nad podłożem. W okresie siódmego-ósmego miesiąca niemowlęta, leżąc na pleckach, chwytają własne stópki i wkładają je do buzi. Próbują też przyjmować pozycję czworaczą, by zacząć raczkować. Doskonalą się też umiejętności manipulacyjne, tzw. chwytanie. W tym czasie pojawia się już chwyt pęsetkowy, czyli zdolność uchwycenia drobnych rzeczy opuszkami palców – palcem wskazującym i kciukiem.

Pod koniec trzeciego trymestru życia (dziewiąty miesiąc) maluch osiąga trzy nowe zdolności – siadanie, wstawanie i raczkowanie. Na początku umiejętności są chaotyczne, potem nabierają bardziej „dojrzałych form”. Dziecko wstaje, chwytając się jakiegoś mebla. W dziesiątym miesiącu życia maluch doskonali siadanie, wstawanie i raczkowanie, by w końcu około dwunastego miesiąca życia przygotować się do samodzielnego chodzenia. Najpierw maluch chodzi do boku, ustawiając się twarzą do ściany i opierając się o nią obiema rączkami. Potem chodzi przodem, przytrzymując się już tylko jedną ręką. Do trzynastego miesiąca maluchy chodzą samodzielnie, pokonując małe odcinki, np. od mebla do mebla. Półtoraroczne dzieci potrafią chodzić już w różnym tempie, zmieniają swobodnie kierunek chodzenia, zatrzymują się, zwalniają i przyspieszają, wstają bez podtrzymywania się. Nie zawsze jednak powyższy wzorzec jest realizowany przez każdego brzdąca i nie ma co wpadać w panikę.

2. Co powinno zaniepokoić rodziców?

Na podstawie rozwoju psychomotorycznego dziecka można wnioskować pośrednio o jakichś nieprawidłowościach i anomaliach rozwojowych. Rodzice są bardzo wyczuleni na wszelkie odchylenia od norm przewidzianych w siatkach centylowych czy tabelach opisujących umiejętności dzieci na poszczególnych etapach życia. Co powinno zaniepokoić opiekunów w zachowaniu i odruchach małego dziecka w pierwszym roku życia?

• Odginanie główki do tyłu w pozycji na pleckach.
• Tendencja do układania głowy przez dziecko na jedną stronę.
• Asymetria tułowia połączona z asymetrią głowy.
• Nieprzyleganie pleców dziecka do podłoża.
• Brak unoszenia główki lub przekładania jej na drugi policzek (szczególnie po szóstym tygodniu życia niemowlęcia).
• Unoszenie główki, ale bez podparcia na rękach.
• Silne zaciskanie obu bądź jednej pięści (szczególnie po szóstym tygodniu życia niemowlęcia).
• Słabe wodzenie wzrokiem za zabawką (szczególnie po drugim miesiącu życia niemowlęcia).
• Słaba aktywność jednej strony ciała dziecka.
• Skręcanie rączek do wewnątrz w pozycji na brzuchu.
• Prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie lub/i skręcanie do wewnątrz.
• Przelewanie się dziecka przez ręce.

W przypadku zaobserwowania powyższych symptomów trzeba niezwłocznie udać się z dzieckiem do lekarza pediatry lub neurologa dziecięcego.