Nietolerancje pokarmowe u niemowląt i małych dzieci
Czy częste bóle głowy albo nawracające infekcje mogą mieć związek ze spożywanym pokarmem, czy nietolerancja to to samo co alergia pokarmowa? Na te i inne tematy rozmawiamy z Anną Marią Jasieńską, gdańskim pediatrą z 20-letnim stażem pracy.
Klaudyna Jurata, Wirtualna Polska: Nietolerancje pokarmowe to ostatnio bardzo modny temat. Proszę powiedzieć, z jakimi nietolerancjami mamy do czynienia u dzieci najczęściej?
Anna Maria Jasieńska, pediatra: Należałoby zacząć od tego, że nietolerancja pokarmowa jest bardzo często mylona, a nawet utożsamiana z alergią na określone pokarmy. Tymczasem są to dwie różne rzeczy, z tą cechą wspólną, że i w jednym i w drugim przypadku organizm reaguje na spożycie określonej rzeczy nieprawidłowo.
Proszę więc wyjaśnić, czym się różnią?
Alergia pokarmowa jest spowodowana reakcją immunologiczną organizmu na określoną substancję zawartą w pokarmie. Jest ona zazwyczaj natychmiastowa. Lekarze mówią o niej, że jest to reakcja IgE-zależna. Przykładem takiej reakcji jest wysypka na skórze, ale także – w skrajnym przypadku - wstrząs anafilaktyczny.
Natomiast o nietolerancji mówimy, że jest enzymozależna, czyli bierze się stąd, że w organizmie występuje jakiś niedobór substancji niezbędnej do prawidłowego trawienia i przez to dochodzi do niewłaściwego wykorzystania wartości zawartych w pożywieniu.
Przykładami są tu: nietolerancja laktozy czy fenyloketonuria. Skutki są długofalowe i niekoniecznie w oczywisty sposób wynikające ze spożytego akurat jedzenia, czasem trudne do skojarzenia z faktem jedzenia określonych pokarmów.
Jakie więc mamy rodzaje nietolerancji pokarmowych u dzieci?
Pierwsza, jaką można wykryć i jaką wykrywa się w naszym kraju już w pierwszych dniach życia (dzięki badaniom przesiewowym) jest wspomniana już fenyloketonuria. Polega ona na tym, że w organizmie nie działa jeden z enzymów (hydroksylazy fenyloalaninowej), który w wątrobie odpowiada za przemianę fenyloalaniny w tyrozynę.
Fenyloalanina to składnik, który stanowi 3-7 proc. masy wszystkich białek pokarmowych. Na skutek tej choroby w organizmie dziecka bardzo szybko rośnie stężenie poziomu fenyloalaniny, która ma szkodliwy wpływ na rozwój mózgu i może doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń, niedorozwoju oraz zaburzeń neurologicznych.
Chorzy na niezdiagnozowaną w niemowlęctwie fenyloketonurią osiągają bardzo niski poziom rozwoju intelektualnego, mają silne zaburzenia neurologiczne, częste i gwałtowne napady padaczkowe oporne na leczenie, wiele z tych osób nigdy nie nauczyło się mówić. Jedynie szybko wykryta fenyloketonuria i wprowadzenie określonej diety bezbiałkowej mogą zapewnić niemowlęciu prawidłowy rozwój.
Ale to chyba najbardziej drastyczny typ nietolerancji pokarmowej...
Dużo częstszą, a zarazem o łagodniejszych skutkach dla dziecka jest nietolerancja laktozy, która spowodowana jest przez niedobór lub brak enzymu rozkładającego główny cukier świeżego mleka. Powoduje to wzdęcia, biegunki i bóle brzucha.
W ostatnich latach bardzo wielu osobom wydaje się, że cierpią na nietolerancję glutenu.
Czyli na celiakię. Ale tak jak pani powiedziała, wielu osobom "wydaje się", że tak jest. Tymczasem rzeczywista nietolerancja glutenu dotyka tylko jedną na 100 osób. Celiakia, nazywana także chorobą trzewną, jest zaburzeniem pracy jelit, które polega na tym, że organizm nie toleruje glutenu (białka zawartego w większości zbóż – pszenicy, jęczmieniu, życie i owsie).
Nietolerancja glutenu powoduje, że w jelicie cienkim zanikają kosmki, które odpowiadają za wchłanianie substancji odżywczych do krwiobiegu. To z kolei sprawia, że organizm nie otrzymuje potrzebnych do rozwoju i normalnego funkcjonowania substancji.
U dzieci i młodzieży do najbardziej typowych objawów celiakii należą: niska waga, niski wzrost mimo braku takich cech w rodzinie, brak apetytu, częste bóle brzucha, zniszczone szkliwo na zębach, silna próchnica, apatia, stany zapalne na skórze (krosty, wypryski, pęknięcia), bóle mięśniowe, opóźnione dojrzewanie u nastolatków. Wtórnym skutkiem choroby jest obniżona odporność na stres, nerwowość, a nawet skłonności depresyjne.
W przypadku niemowląt objawy są nieco inne – pojawiają się biegunki i wymioty (ew. bardzo obfite ulewania), brzuszek dziecka jest często wzdęty i bolesny, maluch nie ma apetytu, przestaje przybierać na wadze, łapie infekcje, staje się apatyczny lub przeciwnie – bardzo pobudzony, jego mięśnie są osłabione (najłatwiej poznać to wzdętym brzuszku oraz po tym, jak chwyta za palec czy jak podskakuje trzymany pod paszki).
Mówiła pani, że objawy nietolerancji są dużo trudniejsze do zauważenia i skojarzenia z określonym produktem spożywczym niż objawy alergii. Proszę więc powiedzieć, co może nas naprowadzić na trop nietolerancji pokarmowej u dziecka.
Do takich symptomów, które powinny nam dać do myślenia należą uporczywe migreny, wzdęcia, poczucie ciężkości, zaparcia, bóle reumatyczne, nawracające infekcje (takie jak grypa i angina), problemy ze skórą, a nawet cukrzyca typu I. Najlepszym i jedynym pewnym sposobem na postawienie prawidłowej diagnozy są testy (z krwi). Pozwalają one na ustalenie czy jest to alergia czy nietolerancja oraz na precyzyjne określenie, które produkty należy absolutnie wykluczyć z diety.