Jod – właściwości i zastosowanie
Jod to niezbędny składnik diety, który bierze udział w syntezie hormonów tarczycy, co z kolei ma wpływ na prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu. Sprawdzamy, jakie są funkcje jodu w organizmie oraz jego źródła w diecie.
1. Jod. Co to za pierwiastek?
Jod to pierwiastek odkryty stosunkowo niedawno, bo w 1811 r. Bardzo szybko zaczęto go stosować w terapii chorób tarczycy. Od połowy XX wieku podchodzono do niego jednak z rezerwą.
Dziś wiemy, że jod to jeden z najsilniejszych antyoksydantów. Jest jednym z podstawowych składników hormonów tarczycy. Nie jest magazynowany w organizmie i musi być dostarczany wraz z dietą i wodą pitną.
Jod może też wnikać do organizmu przez układ oddechowy i skórę, co jednak ma znaczenie tylko na obszarach nadmorskich, gdzie powietrze jest bogate w ten pierwiastek. Wynika to z faktu, że jego pierwotnym źródłem są łupki bitumiczne (skały), które ulegając wietrzeniu uwalniają jod do mórz i oceanów. I to dlatego właśnie woda morska oraz mieszkające w niej glony, skorupiaki i ryby są największym magazynem jodu w przyrodzie.
2. Jod – właściwości
Wiedząc, co to jest jod, pierwsze skojarzenie, jakie się nasuwa w przypadku niedoborów tego pierwiastka, to choroby tarczycy. I faktycznie, jod jest niezbędny do biosyntezy hormonów tarczycowych – tyroksyny (T4) oraz trijodotyroniny (T3). Te z kolei odgrywają kluczową rolę w regulacji procesów metabolicznych. Mają też istotny wpływ na pracę układu krążenia.
W organizmie jod gromadzi się przede wszystkim w gruczole tarczycowym. Jego pozostała część magazynowana jest w śliniankach, błonie śluzowej żołądka, mięśniach szkieletowych, gruczole mlekowym i jajnikach u kobiet. Usuwany jest przede wszystkim przez nerki. Stąd też jego ilość wydalona w moczu to istotny wskaźnik wysycenia organizmu jodem.
3. Jakie są zalecenia dziennego spożycia jodu?
Rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia co do optymalnego dziennego spożycia jodków:
- dla osób dorosłych – 150 µg/dobę,
- dla kobiet w ciąży i podczas laktacji – 250 µg/dobę,
- w pierwszym roku życia – 50 µg/dobę,
- w wieku od 1–5 lat – 90 µg/dobę,
- w wieku 6–12 lat – 120 µg/dobę.
[Podano za: Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu — w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Beata Pyka et al., Folia Cardiologica 2019 tom 14, nr 2, strony 156–160].
4. Jakie są objawy niedoboru jodu?
Jeśli spożycie jodków jest mniejsze niż 50 µg//dobę, wówczas tarczyca nie jest w stanie utrzymać syntezy tyroksyny (T4) oraz trijodotyroniny (T3) na prawidłowym poziomie.
W przypadku długotrwałego niedoboru tego pierwiastka prowadzi to do powiększenia objętości tarczycy.
Jego niedostateczna ilość jest też szczególnie szkodliwa w ciąży, zwłaszcza, że w tym okresie zapotrzebowanie na jod jest wyższe, co związane jest ze zwiększonym wydalaniem tego pierwiastka z moczem oraz wyższym zapotrzebowanie ze strony płodu.
Niedobór jodu w ciąży ma poważne następstwa, wśród których wymienia się: większe ryzyko poronienia, przedwczesny poród, powstanie wad wrodzonych oraz wyższe ryzyko śmiertelności okołoporodowej. Może też prowadzić do zaburzeń rozwoju umysłowego (kretynizm, opóźnienie umysłowe, obniżenie ilorazu inteligencji).
5. Jak uzupełnić niedobór jodu?
To bardzo indywidualna kwestia, która w każdym przypadku powinna być skonsultowana z lekarzem. Odpowiednia dawka ustalana jest na podstawie wyniku badania moczu. Jod do picia (płyn Lugola, czyli wodny roztwór czystego jodu w jodku potasu) stosowany na własną rękę nie jest wskazany. Jego dawka powinna być dokładnie ustalona.
To bardzo ważne, bo jod można przedawkować, przed czym ostrzega Maria Nowak, dietetyczka i autorka bloga "Zdrowie od kuchni".
– Nadmiar jodu może mieć niekorzystne skutki. Prowadzi głównie do rozregulowania pracy tarczycy. Przedawkowanie jodu z dietą nie jest raczej możliwe, a jedynie z suplementów stosowanych dodatkowo. Warto więc zwracać uwagę na preparaty multiwitaminowe dla dzieci, które w składzie mogą zawierać także jod.
6. Jak zapobiegać niedoborowi jodu?
W tym kontekście najważniejsza jest dieta. W jod bogate są produkty pochodzenia morskiego, zwłaszcza wodorosty i ryby (takie jak: dorsz, mintaj, łosoś, makrela, śledź, tuńczyk). Jego źródłem w diecie są też jajka (zwłaszcza żółtko jaja kurzego) i nabiał (mleko, sery).
W niewielkiej ilości zawierają go też produkty zbożowe (otręby pszenne, płatki owsiane i żytnie) oraz woda pitna.
Najbogatszym źródłem jodu jest jednak sól kuchenna, co wynika z jej powszechnego jodowania (a także przemysłowej i przeznaczonej dla zwierząt hodowlanych). Od 1997 roku sól obowiązkowo wzbogadza się jodem w dawce 20–40 mgKJ/kg.
Działania profilaktyki jodowej w Polsce doprowadziły do zwiększenia spożycia jodu, a w konsekwencji wyeliminowania wola endemicznego u dzieci szkolnych, a także obniżenia częstości występowania niedoczynności tarczycy u noworodków.
Polska Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu ustaliła też dodatkowe działania profilaktyczne: jodowanie żywienia wstępnego i następnego dla noworodków (10 μg/100 ml mleka modyfikowanego) oraz suplementację kobiet w ciąży i kobiet karmiących (dodatkowa dawka jodu w ilości 150–200 μg/dobę).
7. Jakie są skutki nadmiaru jodu?
W ostatnich miesiącach o jodzie mówiło się dużo. Do dyspozycji władz przekazany został jod w tabletkach, który miał zostać wydany w razie awarii jądrowej. Wtedy bowiem w powietrzu może rozchodzić się radioaktywny jod, który gromadzi się w tarczycy.
To jednak sytuacja wyjątkowa, która miała już miejsce, kiedy w kwietniu 1986 r. doszło do awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu. Wtedy też w Polsce płyn Lugola przyjęło 18,5 mln osób.
