Rodzaje literackie – podział, przykłady
Rodzaje literackie to uznany w literaturoznawstwie sposób klasyfikacji dzieł literackich. Wywodzi się z tradycji antycznej Grecji. Jest niezależny od epoki, w której powstał utwór.
1. Rodzaje literackie: liryka, epika i dramat
Rodzaj literacki to nie to samo co gatunek literacki. Pierwsze pojęcie jest nadrzędne wobec drugiego. To ważne, bo niekiedy używa się tych określeń zamiennie.
Jesli chcesz pomóc dziecku w nauce rodzajów literackich i ich przykładów, stwórzcie tablicę. Możecie do tego wykorzystać dużą kartkę lub kawałek kartonu. Taka domowa pomoc naukowa bardzo się przydaje. By ułatwić sobie to zadanie, skorzystajcie z naszego zestawienia.
W literaturoznawstwie obowiązuje podział na trzy rodzaje literackie:
- liryka – do tego rodzaju należą utwory poetyckie, których wyróżnikiem jest rytmiczność i metaforyczność języka;
- epika – utwór przedstawiony w ramach opowieści narracyjnej;
- dramat – wypowiedź w postaci dialogów i didaskaliów (tekstów pobocznych).
W liryce przedmiotem przedstawienia są uczucia i stany psychiczne. Główną forma podawczą jest monolog. Kompozycja utworu nie opiera się na akcji i związkach przyczynowo-skutkowych.
Epikę cechuje nadrzędna forma opowiadania. Jego prototypem są ustne opowiadania z przeszłości.
W przypadku dramatu formą podawczą jest dialog. Utwory z tego rodzaju są przeznaczone do wystawienia na scenie (choć istnieją tez odmiany niesceniczne). Dramat zawiera tekst główny (dialog, monolog) oraz poboczny (didaskalia, wskazówki inscenizacyjne). Najważniejsze gatunki dramatu – komedia i tragedia – wykształciły się w starożytności.
2. Liryka – gatunki literackie
- anakreontyk – utwór literacki o tematyce biesiadnej, wesołej lub rubasznej
- ballada – gatunek, po który często sięgali pisarze romantyczni, np. Juliusz Słowacki "Balladyna"
- elegia – utwór liryczny o tematyce poważnej, refleksyjny
- epigramat – utwór krótki, przeważnie dwuwierszowy
- epitafium – napis umieszczony na nagrobku lub pomniku
- fraszka – krótki utwór, zazwyczaj rymowany lub wierszowany, w Polsce mistrzem gatunku był Jan Kochanowski
- hymn – pieśń pochwalna o uroczystym charakterze
- oda – utwór charakteryzujący się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas
- pieśń – początkowo związany z obrzędami i muzyką, z czasem samodzielny utwór wierszowany, por. "Pieśń świętojańska o sobótce"
- psalm – rodzaj pieśni religijnej o podniosłym charakterze; adresatem jest zazwyczaj Bóg
- sielanka – utwór przedstawiający uroki życia wiejskiego (w sposób wyidealizowany)
- tren – utwór liryczny o charakterze żałobnym
3. Epika – garunki literackie
- powieść – np. historyczna, polityczna, przygodowa, sensacyjna, społeczno-obyczajowa, psychologiczna, biograficzna, np. "Potop" Henryka Sienkiewicza, "Lalka" Bolesława Prusa
- nowela, szczególnie chętnie wykorzystywany gatunek literacki w pozytywizmie, por. "Kamizelka" Bolesława Prusa
- epos (epopeja) – dłuższy utwór epicki, najczęściej wierszowany, pisany z patosem (np. "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza); pierwowzorem gatunku była "Iliada" i "Odyseja"
- opowiadanie – utwór skupiajacy się wokół jednego wątku
- baśń – opowiadanie z elementami fantastyki, m.in. o nadprzyrodzonych istotach, nierzadko o tematyce ludowej
- legenda opowieść nierzadko z elementami fantastyki, często o życiu świętego, np. "Legenda o Świętym Aleksym"
- anegdota – krótki utwór o zdarzeniu z życia jakiejś osoby
- pamiętnik
