Pozytywizm w Polsce: charakterystyka epoki
Pozytywizm to kolejna – po romantyzmie – epoka w literaturze polskiej. Za jej początek uznaje się 1863 rok (powstanie styczniowe). Data jej zamknięcia jest podawana w przybliżeniu i przypada na ostatnie lata XX wieku. Co warto wiedzieć o pozytywizmie? Kto wówczas tworzył? Jakie dzieła powstały? Przeczytajcie.
1. Pozytywizm – nazwa epoki
Wyjaśnienia terminu ‘pozytywizm’ należy szukać w zachodnioeuropejskim nurcie światopoglądowo-filozoficznym, który scharakteryzowany został przez francuskiego filozofa Augusta Comte’a. W swoim sześciotomowym dziele „Kurs filozofii pozytywnej” określił, że ‘pozytywny’ to realny, zaprzeczający wszystkiemu co cudowne, użyteczny. W tej epoce badacze i filozofowie skupiali się na jednostce jako cząstce społeczeństwa i ludzkości.
W Polsce ideologia pozytywizmu ściśle wiązała się z programem społeczno-ekonomicznym (tzw. pracy organicznej). Nie bez znaczenia jest też fakt, że Polska nadal była rozdzielona między trzech zaborców.
2. Pokolenie „młodych”
W pozytywizmie do głosu doszło pokolenie ludzi urodzonych między 1840 a 1850 r. W większości pochodzili ze zdeklasowanej szlachty. Wychowywali się w niewoli i musieli zmierzyć się z porażką zrywów niepodległościowych. Buntowali się przeciwko ideom głoszonym przez romantyków. Nie zgadzali się na kolejne zrywy niepodległościowe, które wcale nie pomagały w odzyskaniu wolności.
Wiele osób z pokolenia „młodych” to absolwenci założonej w 1862 r. Szkoły Głównej, jedynej uczelni wyższej w Warszawie o profilu humanistycznym.
Głos w światopoglądowej dyskusji, najczęściej na łamach niezwykle popularnej w pozytywizmie prasy, zabrali m.in. Aleksander Świętochowski, Piotr Chmielowski, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz czy Eliza Orzeszkowa.
3. Główne założenia pozytywizmu
Pozytywizmowi przyświecały dwa istotne hasła programowe: praca u podstaw oraz praca organiczna. Ich celem było przebudowanie świadomości społecznej oraz zachęcenie do pracy wszystkich warstw społecznych. Szczególny nacisk kładziono na edukację, co upodabnia pozytywizm do oświecenia.
Bohaterem literatury pozytywistycznej był człowiek czynu, zdolny i energiczny. Musiał żyć z pracy, przeciwstawiając się próżniaczym zachowaniom arystokracji.
Niezwykle ważną rolę odgrywała w dobie pozytywizmu prasa, zwłaszcza poczytne gazety codzienne, m.in. „Kurier Warszawski”, „Gazeta Polska”, „Kurier Codzienny” czy „Dziennik Poznański”. W gazetach publikowane były wybitne dzieła epoki, m.in. „Lalka” Bolesława Prusa czy Trylogia Henryka Sienkiewicza.
4. Twórcy epoki pozytywizmu
W pozytywizmie powstało wiele ważnych dla literatury polskiej dzieł. W tym okresie tworzyli:
- Henryk Sienkiewicz („Szkice węglem”, „Potop”, „Ogniem i mieczem”, „Pan Wołodyjowski”)
- Bolesław Prus („Lalka”, Kamizelka”, „Emancypantki”)
- Eliza Orzeszkowa („Nad Niemnem”, „Tadeusz”)
- Maria Konopnicka („Mendel Gdański”)
- Adam Asnyk
- Maria Konopnicka
