Oświecenie w Polsce: charakterystyka epoki
Oświecenie to epoka, w której rolę przewodników intelektualnych przejęli uczeni i filozofowie. We Francji nazywano ją wiekiem światła, które miało być metaforą wykształcenia, świadomości i wolności. Jakie dzieła wówczas powstały?
1. Oświecenie – nowe idee i nowe nadzieje
Oświecenie obejmuje XVIII wiek, a epokę zakończyła rewolucja francuska oraz wojny napoleońskie. W Polsce oświecenie przypadło na czas panowania ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795).
Oświecenie to czas dużego rozwoju i nobilitacji nauki. Działania te wspierał wspomniany król Poniatowski, który otaczał się ludźmi doskonale wykształconymi. Idee oświecenia, które w Europie były już szalenie popularne, próbował przenieść na polski grunt. Organizował obiady czwartkowe, podczas których dyskutowano o politycznej sytuacji w kraju i na świecie oraz czytano utwory literackie.
W 1765 r. powstała Szkoła Rycerska, która była placówką nowoczesną, kształcącą w duchu nowej epoki. Jej absolwentem był m.in. Tadeusz Kościuszko. W tym samym roku został otwarty teatr narodowy – pierwsza publiczna scena, na której aktorzy grali po polsku.
Na początku oświecenie ograniczało się wyłącznie do Warszawy, reszta kraju nowe idee odbierała raczej niechętnie. Sytuację zmieniło rozwiązanie przez papieża Klemensa XIII zakonu jezuitów, którzy w Polsce prowadzili większość powszechnych szkół. Odpowiedzią polskiego sejmu było utworzenie Komisji Edukacji Narodowej w 1773 roku: od tego momentu szkolnictwo znajdowało się w rękach państwa.
W oświeceniu światopogląd wyrażają deizm i ateizm, zaś postawy moralne znamienne dla epoki to utylitaryzm i libertynizm. Życie społeczne skupiało się wokół haseł: wolność, równość, braterstwo. Pojawił się też nowy ład ekonomiczny.
2. Twórcy doby oświecenia
W duchu idei oświeceniowych tworzyli m.in.:
- Adam Naruszewicz
- Stanisław Trembecki – tworzył poezję dworską, rokokową, libertyńską
- Ignacy Krasicki – najwybitniejszy przedstawiciel epoki oświecenia w Polsce, blisko związany z dworem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Autor licznych bajek, satyr i poematów heroikomicznych (Monachomachia, Antymonachomachia). Napisał pierwszą polską powieść (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki), która ukazała się w 1176 r.
- Franciszek Dionizy Kniaźnin
- Franciszek Karpiński – autor wielu utworów, w których tematem przewodnim uczynił miłość: sielankową, czystą, bliską naturze. Pisał również w nurcie religijnym. Jest autorem słów pieśni, które do dziś śpiewane są w kościołach, m.in. Pieśni wieczornej (Wszystkie nasze dzienne sprawy…), Pieśni porannej (Kiedy ranne wstają zorze…) oraz Pieśni o narodzeniu Pańskim (Bóg się rodzi…).
- Stanisław Staszic – mocno zaangażowany w sprawy polityczne i społeczne kraju
- Hugo Kołłątaj
