Przebodźcowane dziecko. Jak rozpoznać i jak reagować?

Przebodźcowane dziecko nadmiernie płacze, krzyczy i jest niespokojne. Ono nie potrafi powiedzieć, co się z nim dzieje, a rodzice nie mają pojęcia, dlaczego ich pociecha jest niespokojna. Sprawdzamy, jakie są czynniki ryzyka związane z przebodźcowaniem niemowląt i jak mu zapobiegać.

1. Co oznacza termin "przebodźcowane dziecko"?

1.1. Jakie są główne przyczyny, objawy i skutki przebodźcowania dziecka?

Dziecko przychodzi na świat z niedojrzałym układem nerwowym. Rodzi się w świecie głośnym, kolorowym, pełnym migających obrazów, różnych faktur. To wszystko stymuluje jednocześnie różne układy zmysłowe. Mózg musi nauczyć się jednocześnie je interpretować i integrować, by odpowiedzieć na bodziec. To trudne zadanie, zwłaszcza w obecnych czasach, gdy wszystko dzieje się szybko i intensywnie. Nic zatem dziwnego, że coraz większa grupa dzieci doświadcza problemów z przetwarzaniem zmysłowym.

Wróćmy jednak do określenia, co to znaczy przebodźcowane dziecko. To stan, kiedy układ nerwowy dziecka nie radzi sobie ze zbyt dużą ilością bodźców lub zbyt silnym bodźcem zmysłowym. Układ nerwowy jest tak silnie pobudzony, że nie jest w stanie optymalnie funkcjonować.

Przebodźcowane dziecko – objawy

• nadmierny płacz
• problem z uśnięciem
• nadmierny niepokój
• kichanie, ziewanie, czkawka (zwłaszcza u najmłodszych niemowląt)
• zamykanie oczu i zasłanianie uszu
• wybuchy złości
• częste wybudzanie się z krzykiem i płaczem
• ból głowy, zawroty głowy

2. W jaki sposób można nauczyć się postępowania w przypadku ewentualnego zagrożenia przebodźcowaniem?

Aleksandra Charęzińska i Joanna Szulc, autorki książki "Sensoryczne niemowlę", wskazują, że każde dziecko przychodzi na świat już z określonymi wrodzonymi predyspozycjami i cechami temperamentu. Mają różną odporność na zmęczenie i inaczej reagują w sytuacjach stresowych. W tym zakresie wyróżnia się cztery profile sensoryczne:

• "Zbieracze" (dzieci bardzo wrażliwe, nadreaktywne) – często płaczą, są rozdrażnione, nie wiedzą, jak poradzić sobie ze zgromadzonym napięciem
• "Unikacz" (dzieci chroniące się przed bodźcami) – wycofuje się z zabaw i aktywności, które wywołują dyskomfort i niepokój, np. może nagle zasnąć (odciąć się), gdy jesteście w galerii handlowej lub gdy przyjdą goście
• "Podwrażliwiec" (dzieci, które słabo reagują na bodźce, są wycofane i bierne) – jego reakcje i ruchy mogą być spowolnione, sprawia wrażenie biernego
• "Poszukiwacz" (słabo odczuwa bodźce, ale aktywnie ich poszukuje) – poszukuje silnych bodźców, co sprawia mu radość, ale dość szybko ta przyjemność może przejść w rozdrażnienie

Opisane typy stanowią pewną pomoc i narzędzie dla osoby, która obserwuje dziecko i wychwytuje jego różne zachowania – przekonuje Aleksandra Charęzińska.

3. Czy przebodźcowanie dziecka jest stanem nagłym i wymaga pilnej interwencji medycznej?

Nie, nie jest to sytuacja wymagająca interwencji medycznej.

Największy niepokój budzi krzyk dziecka, który często wiążemy z bólem. Należy jednak spróbować uspokoić dziecko, najlepiej w odosobnionym miejscu, po odcięciu od bodźców, np. migającego ekranu telewizora lub rozmów gości.

Trzeba jednak zawsze pamiętać, że przyczyny nadmiernego płaczu u niemowląt mogą być różne i należy zachować czujność.

4. Jakie środki zaradcze lub leczenie są zazwyczaj stosowane w przypadku przebodźcowanego dziecka?

W tym zakresie wiele zależy od rodziców, którzy pokazują dziecku na różne sposoby (przez mimikę, gesty, słowa), jak radzić sobie z regulacją emocji i w jaki sposób dawkować bodźce.

Trzeba wspierać rozwój dziecka w taki sposób, by w życiu potrafiło zachować równowagę. Podstawą w tym zakresie jest odpowiednie reagowanie na potrzeby i zachowania dziecka, np. poprzez proponowanie mu aktywności, w których będzie mogło ćwiczyć reagulowanie reakcji. Warunkiem koniecznym jest jednak, by dziecko czuło się kochane, bezpieczne i akceptowane.

5. Jakie są najlepsze praktyki profilaktyki w celu uniknięcia przebodźcowania dziecka?

• Staraj się o początku wprowadzić do waszego życia stałe punkty dnia (niemowlęta bardzo lubią rytuały i powtarzalność): staraj się wychodzić na spacer, kąpać czy karmić dziecko w miarę możliwości o podobnych porach.
• Pozwól niemowlęciu na swobodny rozwój ruchowy: kładź często na twardym podłożu, np. piankowej macie, by mogło swobodnie się bawić i próbować przemieszczać.
• Nie proponuj dziecku tego, czego samo jeszcze nie próbuje: nie sadzaj na siłę, nie prowadzaj za rączki.
• Jak najczęściej umożliwiaj dziecku być boso, np. na macie.
• Do minimum ogranicz kontakt z dziecka z ekranami: układ nerwowy niemowląt i małych dzieci nie jest gotowy na odbiór migających obrazów.
• Sięgnij po fachowe porady dla rodziców. Im więcej wiesz, tym lepiej. Kompendium wiedzy o rozwoju dziecka jest przywołana wcześniej książka "Sensoryczne niemowlę". Znajdziesz w niej informacje, jak pracują poszczególne zmysły i co możesz zrobić, by zapewnić dziecku potrzebne mu doznania sensoryczne. Dowiesz się też, jak pomóc przebodźcowanemu dziecku.
• Zadbaj o siebie. Im spokojnejszy rodzic, tym spokojniejsze dziecko.

6. Gdzie można uzyskać informacje i wsparcie w przypadku, gdy dziecko jest przebodźcowane?

Jeśli intuicja podpowiada nam, że nasze dziecko jest przebodźcowane i nie wiemy, jak mu pomóc, warto skonsultować się np. z neurologiem dziecięcym, fizjoterapeutą lub neurologopedą, którzy to specjaliści mają wiedzę i narzędzia, by sprawdzić rozwój fizyczny małego pacjenta, a także ocenić jego odruchy i zdolność reagowania na konkretne bodźce.