Niedokrwistość sierpowata. Przyczyny, objawy, leczenie

Niedokrwistość sierpowata to choroba wrodzona układu krwionośnego. U chorego pojawia się mutacja genu kodującego hemoglobinę, co sprawia, że czerwone krwinki mają nieprawidłowy, sierpowaty kształt. W związku z tą mutacją czerwone ciałka krwi nie funkcjonują prawidłowo i zmniejsza się ich elastyczność, co może prowadzić do różnego rodzaju powikłań. Jakie są objawy i przyczyny niedokrwistości sierpowatej? Czy niedokrwistość sierpowata jest chorobą dziedziczną? Jak przebiega leczenie niedokrwistości sierpowatej?

1. Czym jest niedokrwistość sierpowata?

Niedokrwistość sierpowata (anemia sierpowata, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa) charakteryzuje się nieprawidłową budową hemoglobiny, wynikającą z mutacji genetycznej.

Nosicielami tej mutacji są przede wszystkim mieszkańcy Afryki oraz niewielka część mieszkańców Ameryki Północnej i Południowej. W Europie występuje rzadko. Nosiciele tej mutacji wykazują większą odporność na malarię.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaklasyfikowała anemię sierpowatą jako jedną z najważniejszych hemoglobinopatii, biorąc pod uwagę wpływ społeczny, a także częstość jej występowania. 19 czerwca każdego roku obchodzony jest Światowy Dzień Anemii Sierpowatej, który ma celu podniesienie świadomości na tej tego schorzenia.

2. Jakie są przyczyny niedokrwistości sierpowatej?

Zobacz film: "Pomysły na wspólne, rodzinne spędzanie czasu"

Przyczyną tego rodzaju niedokrwistości jest występowanie mutacji punktowej w genie łańcucha β hemoglobiny – genie HBB zlokalizowanym na chromosomie 11. Konsekwencją takiej mutacji jest zmiana jednego aminokwasu w sekwencji białka.

Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa to choroba dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, niezwiązany z płcią.

Rodzice osób cierpiących na to schorzenie zwykle nie mają objawów klinicznych choroby i noszą tylko jedną kopię wadliwego genu. Mimo iż nie występują u nich objawy, krwinki czerwone nosicieli zawierają około 40 proc. nieprawidłowej hemoglobiny S.

Jeśli każde z rodziców jest nosicielem tej choroby, ryzyko jej wystąpienia u potomstwa wynosi 25 proc. Gdy mutacja genu dotyczy tylko jednego rodzica, u dziecka choroba raczej nie wystąpi. Jeżeli zaś obydwoje cierpią na anemię sierpowatą, dziecko również urodzi się chore.

3. Jakie są objawy niedokrwistości sierpowatej?

Objawy tej choroby zwykle możemy zauważyć już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Ich nasilenie oraz rodzaj zmienia się wraz z upływem czasu. Schorzenie to ma charakter przewlekły i wykazuje zmienne nasilenie kliniczne.

Objawy anemii sierpowatej:

• obrzęk w obrębie dłoni lub stóp;
• bóle brzucha, klatki piersiowej, kości lub stawów (odczuwane od kilku godzin do nawet kilkunastu dni);
• powiększona śledziona;
• powolny wzrost;
• opóźnione dojrzewanie płciowe;
• niedobór masy ciała;
• bladość lub sinawe zabarwienie skóry;
• omdlenia i zawroty głowy;
• uszkodzenia wzroku;
• uszkodzenia narządów;
• częste infekcje;
• owrzodzenia kończyn dolnych;
• zapalenie stawów;
• zaburzenia neurologiczne;
• kłopoty z oddychaniem.

4. Jakie są różnice między niedokrwistością sierpowatą a innymi rodzajami niedokrwistości?

Niedokrwistość sierpowata różni się od innych rodzajów niedokrwistości głównie ze względu na jej przyczynę, mechanizm powstawania oraz objawy.

Niedokrwistość sierpowatokrinkowa jest spowodowana mutacją w genie kodującym hemoglobinę, co prowadzi do wytwarzania nietypowej postaci hemoglobiny nazywanej hemoglobiną S.

W przypadku innych rodzajów niedokrwistości, przyczyny mogą być różnorodne, takie jak niedobory witamin (np. niedobór żelaza, niedobór witaminy B12), choroby przewlekłe, krwotoki czy problemy z produkcją komórek krwi.

W niedokrwistości sierpowatokrwinkowej zmieniona hemoglobina S prowadzi do powstawania sierpowatych krwinek czerwonych, które są mniej elastyczne i mogą zakłócać przepływ krwi przez naczynia krwionośne, co prowadzi do niedotlenienia tkanek i różnych powikłań.

W innych rodzajach niedokrwistości mechanizmy mogą być zróżnicowane, na przykład niedobór żelaza powoduje mniejszą zdolność do transportowania tlenu przez krwinki czerwone.

Objawy anemii sierpowatej mogą obejmować bóle kości, zwiększoną podatność na infekcje, problemy z oddychaniem, żółtaczkę oraz ryzyko wystąpienia powikłań takich jak udar mózgu czy zawał serca.

Objawy innych rodzajów niedokrwistości mogą się różnić w zależności od przyczyny, ale mogą obejmować zmęczenie, bladość skóry, osłabienie czy zawroty głowy.

Diagnostyka anemii sierpowatej wymaga zazwyczaj testów genetycznych oraz badania krwi w celu potwierdzenia obecności zmienionych krwinek czerwonych. Leczenie może obejmować zarządzanie bólem, przewlekłą suplementację kwasem foliowym, leczenie objawowe oraz w niektórych przypadkach przeszczep szpiku.

W przypadku innych rodzajów niedokrwistości, diagnoza może wymagać różnych testów laboratoryjnych oraz obrazowych, a leczenie zazwyczaj jest ukierunkowane na rozwiązanie przyczyny oraz uzupełnienie niedoborów, na przykład poprzez suplementację żelaza, witamin lub leczenie choroby podstawowej.

5. Diagnostyka niedokrwistości sierpowatej

Wstępna diagnoza anemii sierpowatej zwykle stawiana jest na podstawie wyników badań laboratoryjnych oraz ogólnych objawów odczuwanych przez pacjenta. Ocena mikroskopowa rozmazu krwi ukazuje obecność krwinek czerwonych o charakterystycznej budowie morfologicznej - kształcie sierpu.

Jest to choroba uwarunkowana genetycznie, dlatego jej wykrycie jest możliwe także na podstawie badań molekularnych, które polegają na analizie materiału genetycznego pacjenta pod kątem obecności typowej dla tej choroby mutacji.

Badania genetyczne umożliwiają także określenie nosicielstwa tej mutacji.

6. Leczenie niedokrwistości sierpowatej

Obecnie nie ma lekarstwa na anemię sierpowatą. Leczenie polega głównie na transfuzji krwi, by zapobiec udarom, podawaniu antybiotyków zatrzymujących rozwój infekcji, a także aplikowaniu środków przeciwbólowych.

Wyniki badań przeprowadzonych w 2001 roku na Jamajce pokazują, że średnia długość życia u mężczyzny z tego rodzaju anemią wynosi 53 lata, u kobiety - 58 lat.

Co dziesiąty chory umiera przed ukończeniem 20. roku życia.

7. Jakie są potencjalne komplikacje związane z niedokrwistością sierpowatą?

Skutki niedokrwistości sierpowatej mogą być bardzo różnorodne i wpływać na wiele obszarów życia pacjenta. Oto kilka głównych skutków tej choroby:

• niedotlenienie tkanek - zmniejszona zdolność zmienionych krwinek czerwonych do transportowania tlenu prowadzi do przewlekłego niedotlenienia tkanek, co może powodować zmęczenie, osłabienie, trudności z koncentracją i działaniem oraz inne problemy zdrowotne;
• powikłania sercowo-naczyniowe - niedokrwistość sierpowata może zwiększać ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze, oraz niewydolność serca;
• zwiększone ryzyko infekcji - pacjenci z niedokrwistością sierpowatą są bardziej podatni na infekcje, co może prowadzić do częstszego występowania infekcji układu oddechowego, zakażeń dróg moczowych i innych problemów zdrowotnych.

8. Wpływ niedokrwistości sierpowatej na codzienne życie

Wszystkie skutki niedokrwistości sierpowatej mogą znacząco ograniczać codzienne funkcjonowanie chorego i prowadzić do pogorszenia jakości życia, zarówno fizycznej, jak i psychicznej.

Ważne, aby pacjenci z niedokrwistością sierpowatą byli regularnie poddawani kontroli lekarskiej i otrzymywali odpowiednie leczenie oraz wsparcie, aby zminimalizować skutki tej choroby.

9. Jakie są najnowsze badania naukowe dotyczące niedokrwistości sierpowatej?

W ostatnim czasie Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) dopuściła do użytku pierwszą w USA terapię genową, opartą na systemie CRISPR. Lek ten służy do leczenia niedokrwistości sierpowatokrwinkowej. Według ekspertów jest przełomem medycynie oraz podejściu do tej rzadkiej choroby.

Terapia, nazywana Casgevy polega na pobraniu komórek macierzystych z krwi osoby chorej, które potem są modyfikowane genetycznie na pomocą wyżej wymienionej technologii CRISPR i z powrotem wstrzyknięte pacjentowi.

Terapia ta została odkryta w 2012 roku przez Emmanuelle Charpentier oraz Jennifer Doudnę, za którą otrzymały w 2020 roku nagrodę Nobla w dziedzinie chemii.