Części mowy: odmienne i nieodmienne. Czym są, jak je dzielimy? [Pytania i przykłady]

Części mowy takie jak czasownik, przymiotnik lub rzeczownik to podstawa języka polskiego, którą poznajemy jeszcze w szkole podstawowej. Co to są części mowy i jak je dzielimy? Jakie są części mowy? Jak ułatwić sobie rozpoznawanie części mowy?

1. Czym są części mowy?

W każdym języku różne wyrazy służą nam do opisywania świata. Część z nich oznacza nazwy czynności, przedmiotów, część nazywa ich cechy, określa stany lub działania. Niektóre mogą istnieć samodzielnie, a niektóre, aby miały sens potrzebują towarzystwa innych wyrazów.

Części mowy, mówiąc najprościej, to wszystkie wyrazy w danym języku, w pewien sposób poklasyfikowane, które łączy funkcja, jaką pełnią, sposób, w jaki się odmieniają i możliwość łączenia się z innymi wyrazami. Pozwalają nazywać różne elementy tego języka.

Nie ma uniwersalnych części mowy, istniejących w każdym języku. Chociaż określamy niektóre wyrazy jako rzeczowniki w języku polskim i np. angielskim, są to jednak wyrażenia o nieco odmiennym charakterze.

Zobacz film: "Cyfrowe drogowskazy ze Stacją Galaxy i Samsung: część 3"

Nauka o częściach mowy i ich odmianie to fleksja. Zawiera reguły, które ustalają m.in. jak odmieniać przymiotnik, czasownik, lub na jakie pytanie odpowiada rzeczownik.

2. Odmienne i nieodmienne części mowy

Możemy wyróżnić części mowy odmienne i nieodmienne. Części mowy odmienne to takie, które mogą zmieniać swoje końcówki.

Jakie są odmienne części mowy - przykłady:

• rzeczowniki;
• czasowniki;
• przymiotniki;
• liczebniki;
• zaimki przymiotne, liczebne, rzeczowne.

Nieodmienne części mowy to takie, które zawsze zachowują taką samą formę.

Jakie są nieodmienne części mowy? Części mowy nieodmienne to:

• partykuły;
• wykrzykniki;
• spójniki;
• zaimki przysłowne;
• przyimki;
• przysłówki.

3. Jak jeszcze dzielimy części mowy?

Części mowy w języku polskim możemy podzielić również na samodzielne, które oznaczają coś bez kontekstu i mogą samodzielnie funkcjonować jako część zdania oraz niesamodzielne, których sens jest widoczny tylko wtedy, gdy występują w grupie z innymi wyrazami.

Do samodzielnych części mowy należą:

• rzeczowniki;
• przymiotniki;
• czasowniki;
• zaimki;
• liczebniki;
• przysłówki.

Wśród niesamodzielnych części mowy znajdują się:

• przyimki;
• partykuły;
• spójniki.

4. Części mowy - ile ich jest?

W języku polskim wyróżniamy 10 części mowy. Są to:

• rzeczowniki;
• przymiotniki;
• czasowniki;
• przysłówki;
• zaimki;
• liczebniki;
• przyimki;
• wykrzykniki;
• partykuły;
• spójniki.

4.1. Rzeczownik

Jak odpowiada rzeczownik? Odpowiada na pytania: kto? co? Wyróżnia się rzeczowniki pospolite (np. pies, człowiek) i własne (np. Janek, Bydgoszcz), żywotne (np. człowiek) i nieżywotne (np. dom, długopis).

Rzeczownik oznacza przedmioty, osoby, zwierzęta, rośliny, pojęcia, czynności i cechy. Odmienia się przypadki i liczby. W zdaniu może pełnić funkcję przydawki, podmiotu, orzecznika, dopełnienia i okolicznika.

4.2. Przymiotnik

Przymiotnik odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? Oznacza właściwości osób, zwierząt, przedmiotów i pojęć.

Określa rzeczownik i dostosowuje się pod względem przypadka, liczby i rodzaju do jego formy gramatycznej. Wskazuje na jego kształt, wielkość czy kolor. W zdaniu może pełnić funkcję przydawki, podmiotu, orzecznika i dopełnienia.

4.3. Czasownik

Czasownik - jaka to część mowy?Czasownik oznacza czynności lub stany. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? Czasownik jest odmienną częścią mowy - odmienia się przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony.

W liczbie pojedynczej występuje w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim, zaś w liczbie mnogiej w dwóch: męskoosobowym i niemęskoosobowym. Czasowniki mogą być dokonane lub niedokonane.

4.4. Przysłówek

Przysłówek odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? Oznacza różne okoliczności wykonania czynności (miejsce, czas, sposób). Tworzy się go najczęściej od przymiotników lub przysłówków. W zdaniu jest okolicznikiem, np. Basia pojechała do domu wczoraj (okolicznik czasu).

4.5. Zaimek

Zaimki odpowiadają na pytania tych części mowy, które zastępują. zaimki rzeczowne występują w funkcji rzeczownika i odpowiadają na jego pytania: kto? co? zaimki przymiotne występują w funkcji przymiotnika i odpowiadają na jego pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? * zaimki liczebne występują w funkcji liczebnika i odpowiadają na jego pytania: ile? który z kolei?

Ze względu na znaczenie zaimki dzielimy na:

• osobowe (np. ja, ty, my);
• wskazujące (np. ten, ta, to);
• pytające (np. kto? co? jaki?);
• nieokreślone (np. ktoś, coś, gdzieś);
• przeczące (np. nic, nikt, żaden);
• względne (łączą zdanie podrzędne z nadrzędnym: np. kto? co?);
• zwrotne (się, siebie, sobie).

4.6. Liczebnik

Liczebnik oznacza liczbę, ilość lub kolejność. Odpowiada na pytania: ile? który z kolei? Wyróżnia się liczebniki główne (np. jeden), porządkowe (np. pierwszy), ułamkowe (np. półtora), zbiorowe (np. dwoje) i nieokreślone (np. kilkadziesiąt). Ze względu na budowę rozróżnia się liczebniki proste (np. dwa, trzy) oraz złożone (np. dwadzieścia pięć).

4.7. Przyimek

Przyimek w połączeniu z innym wyrazem (najczęściej rzeczownikiem) tworzy całość znaczeniową, czyli wyrażenie przyimkowe. Wyróżnia się przyimki proste (np. w, z, o, bez, przez, między, ku, pod) oraz złożone (np. obok, około, pomiędzy, pomimo, zza).

4.8. Wykrzyknik

Wykrzyknik wyraża uczucia, emocje, wolę mówiącego oraz wzruszenie i zawołanie, np. hola! halo! hura! hi! ha! ach! och!

4.9. Partykuła

Partykuła wyraża pytanie, rozkaz, zaprzeczenie, przypuszczenie i życzenie, np. niech, oby, chyba, byśmy, byś, by.

4.10. Spójnik

Spójnik spaja wyrazy w zdaniu lub zdania składowe w zdaniach złożonych. Wskazać można spójniki współrzędne (np. i, oraz, lecz, jednak, czy, dlatego, zatem, natomiast) oraz podrzędne (np. że, żeby, chociaż, gdyż, bowiem, zanim).

5. Na jakie pytania odpowiadają części mowy?

Na jakie pytania odpowiada kolejno rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik i przyimek?

Pytania części mowy:

• rzeczownik - kto? co?
• przymiotnik - jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które?
• czasownik - co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie?
• przysłówek - jak? gdzie? kiedy?
• liczebnik - ile? który z kolei?

Zaimek, przyimek, spójnik, wykrzyknik i partykuła nie odpowiadają na pytania.

6. Jak odmieniamy części mowy?

Przez co odmieniają się części mowy? Jak wygląda odmiana części mowy? Wszystkie części mowy możemy odmieniać poprzez:

• deklinację;
• koniugację.

Deklinacja jest:

• odmianą rzeczowników, przymiotników, liczebników i niektórych zaimków przez przypadki i liczby;
• odmianą przymiotników, liczebników i niektórych zaimków przez rodzaje.

Koniugacja jest odmianą czasowników przez:

• liczby;
• osoby;
• czasy;
• tryby;
• strony.