Zdania złożone podrzędnie. Jakie to zdania, jak je dzielimy?

Zdanie złożone podrzędnie składa się z wielu zdań składowych, w którym zdanie podrzędne wynika z nadrzędnego, a zastosowane samodzielnie nie zachowuje sensu. Takie zdania dzielimy na rodzaje na podstawie logiki relacji zdań składowych względem siebie. Jak rozpoznać zdania podrzędnie złożone? Jakie są rodzaje takich zdań? Co jeszcze nasz uczeń powinien wiedzieć o zdaniach podrzędnie złożonych?

1. Co to jest zdanie złożone podrzędnie?

Zdanie złożone podrzędnie składa się z dwóch wypowiedzeń składowych: zdania nadrzędnego (do którego stawiamy pytanie) i podrzędnego (które jest odpowiedzią na pytanie). Czym się charakteryzuje?

• zawiera przynajmniej dwa orzeczenia;
• jedno ze zdań składowych określa drugie, jest więc wobec niego podrzędne;
• zdanie określane (nadrzędne) jest ważniejsze;
• zdanie podrzędne określa zdanie główne (nadrzędne).

Pamiętajmy, że pomiędzy częściami składowymi zdań podrzędnie złożonych zawsze stawiamy przecinek, np. "Chcę, aby było już lato."

2. Rodzaje zdań złożonych podrzędnie

Zobacz film: "Dlaczego dziewczynki mają lepsze oceny w szkole?"

W tego rodzaju zdaniach podrzędne zdanie składowe uzupełnia treść nadrzędnego i pełni funkcję podmiotu, orzecznika, dopełnienia, przydawki lub okolicznika, dlatego też dzielimy je na:

• zdanie złożone podrzędnie podmiotowe;
• zdanie złożone podrzędnie orzecznikowe;
• zdanie złożone podrzędnie dopełnieniowe;
• zdanie złożone podrzędnie przydawkowe;
• zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe (czasu, miejsca, stopnia, przyczyny, sposobu, celu, przyzwolenia, warunku).

Zdania podrzędnie złożone możemy również podzielić na:

• przyzdaniowe - konotują zdanie składowe nadrzędne, ponieważ tylko w taki sposób stanowią całość znaczeniową;
• przywyrazowe - zawierają zaimek względny, wskazujący na jeden z rzeczowników.

2.1. Zdanie złożone podrzędnie podmiotowe

W zdaniu złożonym podrzędnie podmiotowym zdanie podrzędne dostarcza informacji o podmiocie lub też zastępuje podmiot pytania nadrzędnego; odpowiada na pytania: kto? co?

Rola zdania składowego nie wpływa na kolejność obu elementów w zdaniu złożonym podrzędnie.

Przykładowe zdania złożone podrzędnie podmiotowe:

• "Nareszcie stało się to, czego oczekiwała."
• "Wydawało mu się, że widział błysk światła."

2.2. Zdanie złożone podrzędnie orzecznikowe

W zdaniu złożonym podrzędnie orzecznikowym zdanie podrzędne dostarcza informacji o orzeczeniu; odpowiada na pytania: kim stał się, został, jest? czym jest, został, stał się?

Przykładowe zdania złożone podrzędnie orzecznikowe:

• "Kiedyś był inny, niż jest teraz."
• "Oni już tacy są, że plotkują."

2.3. Zdanie złożone podrzędnie dopełnieniowe

W zdaniu złożonym podrzędnie dopełnieniowym zdanie podrzędne zastępuje dopełnienie zdania nadrzędnego. Możemy je poznać po tym, że odpowiada na pytania wszystkim przypadków z wyjątkiem mianownika i wołacza, m.in. kogo, czego? o kim, o czym? kogo, co?

Przykładowe zdania złożone podrzędnie dopełnieniowe:

• "Nie martw się, że on nie wróci."
• "Dbała o to, aby jej ubiór był schludny".

2.4. Zdanie złożone podrzędnie przydawkowe

W zdaniu złożonym podrzędnie przydawkowym zdanie występuje w roli przydawki; odpowiada na pytania: jaka, jaki, jakie? czyj, czyje, czyja? ile? z czego, czego? który, która, które?

Przykładowe zdania złożone podrzędnie przydawkowe:

• "Spotkałam człowieka, który był bardzo niedojrzały"
• "Miał tyle pieniędzy, że nie musiał liczyć się z każdą złotówką."

2.5. Zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe

W zdaniu złożonym podrzędnie okolicznikowym zdanie podrzędne występuje w roli okolicznika zdania nadrzędnego; odpowiada na pytania okoliczników: gdzie? kiedy? dlaczego? w jakim celu? w jaki sposób? w jakim wypadku? mimo co? jak bardzo?

Przykładowe zdania złożone podrzędnie okolicznikowe:

• "Wyszła z sali, gdy poczuła się słabo."
• "Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz."

Zdania złożone podrzędnie nie są trudnym zagadnieniem, po dokładnym przyjrzeniu się ich konstrukcji, każdy uczeń powinien bez problemu odnaleźć je w tekście. Powodzenia!