Rzeczownik: odmiana, rodzaje, pisownia

Rzeczownik to odmienna cześć mowy. Uczniom kojarzy się z przypadkami, których muszą się nauczyć. O rzeczowniku warto jednak wiedzieć nieco więcej, m.in. jak poprawnie zapisać go z partykułą "nie".

1. Czym jest rzeczownik?

Rzeczownik jest częścią mowy, może oznaczać przedmioty (np. stół), osoby (np. Janek), zwierzęta i rośliny (np. ptak, róża), pojęcia (np. dobro, prawo), czynności (np. bieg, spanie) i cechy (np. młodość, radość). Wśród rzeczowników wyróżnia się rzeczowniki własne (np. Bydgoszcz, Oborniki, Zeus, Krzysztof) i pospolite (np. człowiek, pies, koń, miasto, rzeka). Dzieli się je na żywotne (np. wąż, karp, człowiek, kot) i nieżywotne (np. ołówek, stół, okno, słońce).

2. Na jakie pytania odpowiada rzeczownik?

Rzeczownik odpowiada na pytania: kto? co? Odmienia się przez przypadki i liczby. Jest określany przez przymiotnik. Odmiana przez przypadki nazywa się deklinacją:

• Mianownik: kto? co?
• Dopełniacz: kogo? czego?
• Celownik: komu? czemu?
• Biernik: kogo? co?
• Narzędnik: kim? czym?
• Miejscownik: o kim? o czym?
• Wołacz: o!

Rzeczownik składa się z tematu i końcówki. Temat to cześć wyrazu, która pozostaje po oddzieleniu końcówki. Końcówka zaś to zmieniająca się podczas odmiany część końcowa wyrazu, np. człowiek-owi, człowiek-u.

Różne postacie tego samego tematu nazywamy tematami obocznymi, np. drog-a, drodz-e (drog: drodz). Oboczności tematu polegają na wymianach samogłosek lub spółgłosek, np. wąż: węż-a, mąk-a: mąc-e.

Rzeczownik może mieć rodzaj męski (np. telewizor, księżyc, rycerz), żeński (np. książka, dobroć, rzeka) lub nijaki (np. niemowlę, boisko). Można wskazać rzeczowniki osobowe, które używane są w dwu rodzajach, zależnie od tego, czy oznaczają osoby płci męskiej, czy żeńskiej, np. sierota, kaleka (biedny kaleka: biedna kaleka). W zdaniu rzeczownik może być podmiotem, przydawką, orzecznikiem, dopełnieniem i okolicznikiem.

3. Pisownia "nie" z rzeczownikami

Cząstkę "nie" z rzeczownikami piszemy łącznie, np. niechęć, niebezpieczeństwo, nieszczęście, niepokój, nieprzyjaciel, nieporządek, niewygoda. Od tej reguły są jednak wyjątki. Pisownię rozdzielną należy zastosować wówczas, gdy partykuła "nie" wyraża przeciwstawienie, np. Nie pogoda, lecz moje złe samopoczucie jest powodem spóźnienia.

Zdarza się, że przeciwstawienia w zdaniu brakuje, ale łatwo się domyślić jego obecności. W takiej sytuacji partykułę "nie" również należy zapisać z rzeczownikiem rozdzielnie, np. Służba nie drużba. Osobno zapisuje się też "nie" występujące między dwoma identycznymi rzeczownikami. W ten sposób wyraża się pewne uogólnienie lub niepewność co do opisywanego obiektu, np. Pogoda nie pogoda, iść do pracy trzeba.

Partykułę "nie" zapisuje się też osobno po przysłówkach bynajmniej i wcale. W ten sposób podkreśla się prawdziwość sądu – wbrew przypuszczeniom, że mogłoby być inaczej, np. Wcale nie szczęście zdecydowało o losie Małgosi.

Wyjątkiem jest też pisownia rzeczowników poprzedzonych wyrażeniami: gdyby nie, jeszcze nie, już nie, nawet nie. Tu również "nie" należy zapisać oddzielnie, np. Jeszcze nie wiosna, a już ciepło. W przeciwstawieniach logicznych należy zastosować pisownię „nie” z łącznikiem, np. nie-Polak.

Zobacz także: Części mowy - odmienne i nieodmienne

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl