Antyteza. Co to za środek stylistyczny?
Antyteza (z gr. ἀντίθεσις antíthesis – przeciwstawienie) to środek stylistyczny, który zestawia ze sobą dwa przeciwstawne znaczeniowo elementy w jedną całość. Czym różni się antyteza od oksymoronu? Jakie są przykłady antytezy w literaturze? Przeczytajcie.
1. Antyteza. Co to jest?
Antyteza to jeden ze składniowych środków stylistycznych. Polega na połączeniu przeciwstawnych określeń w jednej frazie lub zdaniu.
W przeciwieństwie do oksymoronu, który zestawia ze sobą dwa wyrazy o przeciwstawnych znaczeniach (np. suchy lód), antyteza to wyrażenie lub zdanie o paralelnej (podobnej) budowie.
W przypadku oksymoronu ponadto jeden wyraz musi być określeniem drugiego, najczęściej więc ten środek stylistyczny to związek rzeczownika z przydawką (przymiotną, rzeczowną lub inną) lub czasownika z okolicznikiem (wyrażonym najczęściej imiesłowem).
Z kolei antyteza bywa wyrażona np. za pomocą zdania współrzędnie złożonego przeciwstawnego.
2. Antyteza – funkcje
Podstawową funkcją antytezy jest wzmocnienie ekspresji przekazu. Po ten środek stylistyczny chętnie sięgali m.in. twórcy baroku: Jan Andrzej Morsztyn i Mikołaj Sęp-Szarzyński. Często pojawia się on również w literaturze religijnej i erotycznej późniejszych epok.
Pisarze i poeci sięgają po antytezę po to, by wyrazić swoje uczucia i emocje. Podkreślali też w ten sposób istotę swojego przekazu, np. paradoks.
Antyteza jest dość barwnym środkiem stylistycznym, nadającym utworom odpowiednie tempo i kunszt. Współcześnie pojawia się często w przemówieniach, np. polityków.
3. Antyteza – przykłady
By łatwiej zrozumieć, co to jest antyteza, najlepiej jest zobrazować to za pomocą przykładów.
I tak antyteza pojawia się m.in. w Bogurodzicy: „A dać raczy, Jegoż prosimy: || A na świecie zbożny pobyt, || Po żywocie rajski przebyt!”
Ten środek stylistyczny wykorzystał też Jan Andrzej Morsztyn w wierszu "Do trupa": Leżysz zabity i jam też zabity, Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości, Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości, Ty jawne świece, ja mam płomień skryty
Antyteza pojawia się też w "Sonecie 129" autorstwa Williama Szekspira: Jęk szczęścia, ledwie zabrzmiał, przemienia w jęk: „Biada!” || Marzenie w jednej chwili czyni snem prześnionym || Wszystko to wiemy; lecz choć wiemy, wciąż nas wściekła || Żądza, raj obiecując, wiedzie w otchłań piekła.
Po ten środek stylistyczny sięgnął również Charles Dickens w "Opowieści o dwóch miastach: „To były najlepsze czasy, to były najgorsze czasy, to był wiek mądrości, to był wiek głupoty, to była epoka wiary, to była epoka niedowierzania, to była pora Światła, to była pora Ciemności, to była wiosna nadziei, to była zima rozpaczy, wszystko mieliśmy przed sobą, nie mieliśmy nic przed sobą, wszyscy szliśmy prosto do Nieba, wszyscy szliśmy prosto w drugą stronę".
4. Powtórz przed egzaminem!
Ucząc się do egzaminu, przypomnij sobie, co to jest antyteza. Możesz też zaproponować rodzinie wspólną zabawę: niech każdy z was napisze własny wiersz lub przemowę, w którym jednym z wykorzystanych środków stylistycznych będzie antyteza. Przykład może być bardzo prosty, najważniejsze jednak, by był zgodny z definicją tego pojęcia.
