Środki stylistyczne - czym są i jakie funkcje pełnią?

Środki stylistyczne w wierszu są jego nieodłącznym elementem. Trudno wyobrazić sobie analizę i interpretację wiersza bez ich wnikliwej analizy. Co to są środki stylistyczne? Jakie są środki stylistyczne i ich funkcje?

1. Dlaczego stosujemy środki stylistyczne?

Wszystkie środki stylistyczne w wierszu mają za zadanie wywołać u odbiorcy określone emocje. Z ich pomocą autor może pewne określenia wyostrzyć, inne umniejszyć. Buduje napięcie i pomaga skoncentrować się na tekście.

2. Wybrane środki stylistyczne - przykłady i funkcje

Środki artystycznego wyrazu daje się przypisać do kilku grup: fonetycznych, fleksyjnych, słowotwórczych, leksykalnych i składniowych. Poniżej zamieszczamy przykłady do każdej z grup.

2.1. Fonetyczne środki stylistyczne

Wśród fonetycznych środków stylistycznych znajdują się:

• onomatopeje – naśladowanie dźwięków naturalnych za pomocą wyrazów, których brzmienie jest do nich zbliżone, np. syczeć,
• powtórzenie,
• anafora – rozpoczynanie tym samym wyrazem lub wyrazami kolejnych zdań lub zwrotek, np. Jak moje oczy topią się – mdleją, || Jak myśli rzucają ze dna (J. Słowacki),
• epifora – powtórzenie tego samego wyrazu lub wyrazów na końcu następujących po sobie wersów, zdań, np. I piekło całe zakląć przeciw tobie, || Ażeby piekło całe było w tobie (J. Słowacki).

2.2. Fleksyjne środki stylistyczne

Fleksyjne środki stylistyczne to m.in.:

• archaizmy – wyrazy, zwroty i formy gramatyczne właściwe dawnym epokom, dziś nieużywane,
• neologizmy – wyrazy nowo utworzone zgodne z regułami gramatycznymi danego języka.

2.3. Słowotwórcze środki stylistyczne

Do słowotwórczych środków stylistycznych należą:

• zdrobnienia – wyrażają najczęściej czułość, sympatię, choć mogą też wskazywać na złośliwość, ironię, np. guściki, kobietka,
• zgrubienia – najczęściej wskazują na osoby lub przedmioty, do których odnosimy się z pogardą, niechęcią, np. staruch.

2.4. Leksykalne środki stylistyczne

Wśród leksykalnych środków stylistycznych znajdują się:

• synonimy – wyrazy bliskoznaczne, których znaczenia są podobne, np. dom – mieszkanie,
• animizacja – przypisywanie cech istot żywych przedmiotom, zjawiskom przyrody, np. drzwi piszczą,
• personifikacja – przypisywanie cech i czynności ludzkich zwierzętom, przedmiotom, zjawiskom, np. uśmiech losu,
• metonimia – zastąpienie właściwego wyrazu innym, będącym z tamtym w określonym związku, np. czytam Prusa,
• peryfraza – zastąpienie metaforą słowa oznaczającego przedmiot, czynność, cechę, np. słońce – gwiazda ognista,
• synekdocha – użycie nazwy całości na oznaczenie części (i na odwrót), np. wiosna (zamiast rok),

• oksymoron – zestawienie ze sobą wyrazów o przeciwnym, wykluczającym się zestawieniu, np. czarny śnieg,
• eufemizm – słowo lub zwrot użyte w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych, wulgarnych,
• hiperbola – zamierzona przesada w opisie przedmiotu lub zjawiska, np. morze krwi, oszalały z gniewu,
• symbol – znak językowy, mający poza znaczeniem dosłownym inne, ukryte, np. rozdarta sosna (S. Żeromski),
• porównanie – połączenie wyrazowe, którego człony łączy spójnik lub przysłówek, np. biały jak śnieg,
• epitet – określenie rzeczownika, uwydatniające charakterystyczne cechy przedmiotu, np. ziemia – matka.

2.5. Składniowe środki stylistyczne

Składniowe środki stylistyczne to różnego rodzaju typy zdań, m.in.:

• pytanie retoryczne – pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi,
• apostrofa – bezpośredni zwrot do opisywanej osoby, przedmiotu, zjawiska utrzymany w tonacji wykrzyknikowej, np. Litwo! Ojczyzno moja!
• anakoluty – zdania, które nie mają poprawnej budowy składniowej,
• inwersja – świadome przestawienie wyrazów.

Środki stylistyczne pojawiają się nie tylko w poezji. Wykorzystuje je szeroko pojęta sztuka. Robią również zawrotną karierę w reklamie. Po środki artystycznego wyrazu niekiedy sięgają również dziennikarze.