Barok w Polsce i w Europie. Ramy czasowe, cechy i architektura baroku
Barok to kierunek w sztuce, który trwał od schyłku XVI do XVIII wieku. Był totalnym przeciwieństwem tego, co działo się w architekturze i sztuce renesansu, za to chętnie czerpał z kultury antycznej. To jednak, co wyróżnia tę epokę, to skłonność do przepychu i epatowania bogactwem. Co jeszcze charakteryzuje barok?
1. Cechy baroku
Barok to kierunek w kulturze europejskiej, który trwał od końca XVI do XVIII wieku. Z włoskiego “barocco” oznacza dziwność, nietypowość, a w języku portugalskim, skąd najpewniej wywodzi się nazwa “barok”, “barocco” oznaczało perłę o nieregularnym kształcie.
Takiego ujęcia po raz pierwszy użył przyrodnik Garcia de Orta. Co ciekawe, istnieje teoria, że termin ‘barocco” ma inne korzenie. Pierwotnie oznaczał po prostu dziwactwa, a taka była właśnie sztuka barokowa dla ówczesnych: dziwna.
Jak nie trudno się domyślić, na początku barok nie kojarzył się z czymś pozytywnym. Ułożony renesans nie współgrał z przepychem, który pojawił się pod koniec XVI wieku.
Cechy charakterystyczne dla baroku to:
- poszukiwanie ruchu (co możemy zauważyć np. przez zastosowanie falistej powierzchni, postaci przedstawionych w ruchu),
- efekty, które dają wrażenie nieskończoności (zastosowanie linii, które rozciągają się za horyzont, freski na sklepieniu przedstawiające niebo, lustra, które dają wrażenie perspektywy)
- zastosowanie dobrego oświetlenia,
- skłonność do przesady i przepychu, łączenie różnych elementów z architektury, malarstwa i rzeźby w jedno,
- wolność, która nie oznaczała sprzeciwiania się normom, ale swobodę tworzenia, czyli rezygnację z regularności i proporcji tak charakterystycznych dla epoki renesansu,
- dynamizm i życie,
- bogactwo, wielkość.
2. Barok w Polsce ramy czasowe
Na terenach Rzeczpospolitej Obojga Narodów barok trwa od końca XVI do połowy XVIII wieku.
Etapy baroku w Polsce a czas panowania władców:
- początek baroku, panuje dynastia Wazów, to sztuka barokowa wzorowana na twórczości Berniniego,
- podczas panowania Jana III Sobieskiego barok był stylem dominującym. Artyści czerpali ze wzorów włoskich i wzorów klasycystycznych,
- okres późnego baroku to czas panowania władców saskich, kiedy dominowały wzory włoskie oraz rokoko (francuskie i drezdeńskie).
3. Architektura i sztuka baroku
Styl barokowy był przeciwieństwem tego, co można było oglądać w epoce renesansu. Koniec z prostotą i skromnością. Czas na przepych! Do dziś barokowe kościoły wzbudzają zdumienie wiernych. Ich wygląd, wielkość, a przede wszystkim duża ozdobność, miały podkreślać potęgę Boga, jego królewskość.
Fasadę świątyni często zdobiły kolumny i filary, a konstrukcję łączyły łuki i woluty, inaczej nazywane ślimacznicami. To motyw ornamentacyjny, który miał kształt spirali i został zaczerpnięty z architektury greckiej oraz rzymskiej. Jednak to, co najbardziej uderza do dziś wiernego po wejściu do kościoła wybudowanego w stylu barokowym, to bogactwo ozdób.
We wnętrzu oczywiście znajdziemy monumentalne figury świętych i wizerunki aniołów nazywane putto - to motyw dekoracyjny przedstawiający postać anioła, który wizerunkiem miał nawiązywać do antycznego boga Erosa. Co ciekawe, rzeźby te wydają się być marmurowe, a w rzeczywistości wykonane są ze stiuku. Jest to mieszanina wapienia, gipsu, piasku lub pyłu marmurowego. Całość pokryta oczywiście złotą farbą.
Na kolorowych freskach możemy podziwiać historie biblijne, pojawiają się też dekoracje przestrzenne imitujące motywy roślinne.
Oprócz kościołów ważnym elementem sztuki sakralnej baroku były nagrobki. W epoce renesansu zmarłych przedstawiano jako śpiących, którzy oczekują na zmartwychwstanie. W epoce baroku zmarli pokazywani byli jakby zatrzymani w modlitwie: na kolanach, ze złożonymi rękami i wzrokiem przepraszającym za doczesne grzechy.
Chociaż to budownictwo sakralne było główną domeną baroku, to warto również zwrócić uwagę na architekturę świecką, której odzwierciedlenie do dziś obserwujemy w pałacach czy rezydencjach, które przetrwały do naszych czasów.
Główne cechy tych budowli to monumentalizm, przepych, oddziaływanie na wyobraźnię i emocje. W budowlach świeckich także pojawiały się bogate elewacje, niesamowite dekoracje w formie rzeźb, a szczyty fasad ujęte były w woluty.
Sprawdź, czy w miejscu, w którym mieszkasz, znajdują się barokowe budowle. Warto zobaczyć je na żywo.