Piramida żywieniowa na przestrzeni lat. Jak się zmieniała?
Piramida żywieniowa to sposób przestawienia zasad zdrowego odżywiania. U jej podstaw leżą produkty, które powinny gościć w naszej diecie każdego dnia. Wierzchołek zajmuje żywność, po którą zaleca się sięgać sporadycznie.
1. Piramida żywieniowa. Co to jest?
Piramida żywieniowa pozwala na graficzne przedstawienie zasad dietetycznych. Pokazuje produkty, które powinny gościć w naszej diecie oraz te, po które zaleca się sięgać jak najrzadziej.
Z zaleceń przedstawionych za pomocą piramidy żywieniowej powinny korzystać osoby zdrowe. Pacjenci z chorobami dietozależnymi oraz chorobami cywilizacyjnymi (m.in. nadciśnieniem tętniczym, osteoporozą, otyłością czy cukrzycą) muszą stosować się do zaleceń dietetycznych opracowanych z uwzględnieniem jednostki chorobowej.
2. Piramida żywieniowa na przestrzeni lat
Jako pierwsi piramidę żywieniową przedstawili Amerykanie. W 1992 r. zalecenia dietetyczne w takiej formie opublikował Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (ang. United States Department of Agriculture; USDA). U jej podstaw znajdowały się produkty zbożowe (pieczywo, ryż, makarony, ryż), a piętro wyżej - warzywa i owoce. Na szczycie umieszczono tłuszcze roślinne i zwierzęce oraz słodycze i słodkie napoje.
Co ciekawe, piramida żywieniowa z początku lat 90. XX zwracała uwagę na konieczność czytania etykiet, wskazując, że cukry i tłuszcze mogą ukrywać się w potencjalnie zdrowych produktach.
Nieco inne zalecenia żywieniowe prezentowała piramida zaproponowana przez Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych w 2005 r. Uwzględniała znaczenie aktywności fizycznej dla utrzymania dobrego zdrowia i zahamowania epidemii otyłości.
W tej wersji piramidy żywieniowej zalecano spożywanie produktów pełnoziarnistych i niepełnoziarnistych w proporcji 1:1. Rekomendowano też spożywanie nabiału o obniżonej zawartości tłuszczu oraz zastępowanie mięsa rybami oraz nasionami roślin strączkowych.
3. Piramida żywieniowa w Polsce
Pierwsza polska piramida żywieniowa stanowiła odzwierciedlenie zaleceń Amerykanów z 1992 r. Opracowali ją eksperci z Instytutu Żywności i Żywienia w połowie lat 90. XX wieku. Uwzględniała następujące grupy produktów: produkty zbożowe, warzywa, owoce, mleko, produkty mleczne, mięso.
U podstawy piramidy żywieniowej umieszczono produkty zbożowe, na wyższym piętrze - warzywa i owoce. Dalej znalazło się mleko i produkty mięsne. W polskiej wersji piramida nie obejmowała tłuszczów roślinnych oraz słodyczy.
Zalecenia te zaktualizowano w 2009 r. Zwrócono wówczas uwagę na ważną rolę aktywności fizycznej dla zachowania dobrego zdrowia. To właśnie wtedy sport pojawił się u podstawy piramidy i znajduje się tam do dziś.
W 2009 r. w otoczeniu piramidy umieszczono również wodę, po którą trzeba sięgać w ciągu dnia, oraz zioła i przyprawy, którymi należy zastąpić sól.
Zalecenia te aktualizowano w latach 2016-2019. Wzięto pod uwagę najnowsze zalecenia ekspertów, wyniki badań naukowych oraz rekomendacje uznanych światowych ośrodków eksperckich. Powstały Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób dorosłych oraz Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla dzieci i młodzieży (4-18 lat). W późniejszym czasie opracowano również Piramidę Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób starszych.
U podstaw najnowszych wersji piramidy żywieniowej leżą warzywa i owoce. "Przesunęły" tym samym na drugi poziom produkty zbożowe. Bez zmian pozostała konieczność ograniczenia spożycia cukru, soli, tłuszczu.
W piramidzie żywieniowej dla dzieci i młodzieży zwrócono uwagę na konieczność regularnego mycia zębów oraz odpowiednią dawkę snu, co ma ogromne znaczenie dla ich rozwoju. Eksperci postulowali też ograniczenie oglądania telewizji oraz korzystania z telefonów, komputerów i tabletów.
W zaleceniach dla osób starszych przypomniano o konieczności zażywania witaminy D oraz przyjmowania odpowiedniej ilości wody.
Przestrzeganie zaleceń opracowanych przez dietetyków i lekarzy pozwoli zachować dobre zdrowie fizyczne i sprawność intelektualną przez lata.
