Całościowe zaburzenia rozwojowe
Całościowe zaburzenie rozwoju (CZR) to zaburzenia rozpoczynające się od dzieciństwa, charakteryzujące się trudnościami w komunikacji i kontaktach społecznych, często także nietypowym zachowaniem i słabością fizyczną. Całościowe zaburzenia rozwojowe zwykle diagnozowane są we wczesnym okresie życia dziecka. Dzieci z CZR mają trudności w rozwoju języka, komunikacji, socjalizacji i w rozwoju ruchowym. Przykładami CZR są: autyzm wczesnodziecięcy; zespół Aspergera; zespół Retta oraz dziecięce zaburzenie dezintegracyjne.
1. Przyczyny CZR
Przyczyny CZR nie są znane. Większość współczesnych badaczy uważa, że przyczyn należy szukać raczej w nieprawidłowościach rozwoju w okresie płodowym niż w relacjach emocjonalnych rodzice-dziecko. Całościowe zaburzenia rozwoju są bardzo rzadkie, choć informacje na temat częstotliwości występowania są bardzo niespójne. W USA CZR diagnozowane są u pięciorga na 10 000 rodzących się dzieci. Całościowe zaburzenia rozwoju częściej występują u chłopców, oprócz zespołu Retta, który prawie zawsze diagnozowany jest u dziewczynek.
2. Objawy CZR
Poniżej przedstawiam ogólnie charakterystykę poszczególnych zaburzeń, zwracając jednocześnie uwagę, że specyficzne objawy mogą być bardzo różne u różnych dzieci.
- nie występują lub występują bardzo znikome interakcje z innymi osobami, w tym również z rodzicami, np.: zaburzony kontakt wzrokowy, fizyczny;
- od początku bardzo wyraźnie zaburzona jest komunikacja językowa;
- występują stereotypie ruchowe, przywiązanie do rytuałów, zainteresowanie światłami, poruszającymi się przedmiotami lub częściami obiektów;
- obserwuje się brak tolerancji na hałas lub dużą wrażliwość na dźwięki.
Objawy dziecka z zespołem Aspergera to:
- mieszczący się w granicach normy lub wręcz prawidłowy rozwój mowy, samodzielności, rozwoju intelektualnego i ciekawości świata;
- wyraźne trudności w interakcjach społecznych, dotyczące zaprzyjaźniania się z kolegami, dzielenia się pomysłami, osiągnięciami czy radościami, rozumienia i używania mimiki twarzy i języka ciała, utrzymywania kontaktu wzrokowego;
- zachowania stereotypowe (często dziwaczne) lub/i ścisłe przestrzeganie rutyny;
- bardzo intensywne zainteresowanie wyizolowanymi dziedzinami wiedzy.
Charakterystyczne symptomy zespołu Retta to:
- prawidłowy przebieg ciąży, porodu, okresu noworodkowego;
- prawidłowy rozwój w pierwszych 5-18 miesiącach życia; prawidłowy obwód głowy przy narodzinach.
- Po okresie prawidłowego rozwoju przez min. 5 miesięcy - obserwuje się następujące objawy:
- głowa dziecka nie rośnie w oczekiwanym tempie w okresie między 5 a 48 miesiącem życia;
- następuje utrata wcześniej nabytych umiejętności posługiwania się ręką (np sięganie i chwytanie przedmiotów) i rozwój stereotypowych ruchów (np wykręcanie dłoni);
- utrata umiejętności społecznych, takich jak uśmiechanie się i utrzymywanie kontaktu wzrokowego (te zachowania mogą być przywrócone w późniejszym okresie);
- utrata zdolności do chodzenia i wykonywania innych skoordynowanych ruchów;
- znaczne zubożenie zdolności posługiwania się mową i rozumienia mowy;
- bardzo poważne opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym.
Symptomami dziecięcego zaburzenia dezintegracyjnegomogą być:
- prawidłowy rozwój w zakresie mowy, interakcji społecznych, relacji, zabawy i zachowań adaptacyjnych przynajmniej przez okres dwóch, a zwykle czterech lat;
- poważna utrata umiejętności społecznych, komunikacyjnych i adaptacyjnych w krótkim czasie. Dzieci doświadczające zaburzeń dezintegracyjnych mogą bez żadnej oczywistej przyczyny lub choroby stać się lękliwe, łatwo wpadające w gniew, negatywistyczne, nieposłuszne, dostawać ataków złości bez żadnego widocznego powodu. Z czasem dochodzi u nich do zupełnego zaniku mowy i rozumienia języka oraz do obniżenia zdolności intelektualnych.
Całościowe zaburzenia rozwoju diagnozuje się zwykle przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. Diagnozę najczęściej stawia psycholog lub psychiatra po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu z rodzicami dziecka i wnikliwej obserwacji jego zachowania. Wczesna i prawidłowa diagnoza jest bardzo ważna, ponieważ niektóre CZR torują drogę do rozwoju innym zaburzeniom psychicznym, takim jak: depresja, ADHD, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne czy schizofrenia. Wczesna interwencja może mieć ogromny wpływ na końcowy rezultat leczenia.
3. Leczenie CZR
Plan leczenia opracowywany jest indywidualnie dla każdego dziecka w zależności od:
wieku, stanu zdrowia i historii medycznej dziecka, głębokości zaburzenia, rodzaju zaburzenia, tolerancji i podatności dziecka na określone działania, procedury i terapie, a także sytuacji rodzinnej.
Terapia może obejmować: psychoterapię indywidualną dziecka (z wykorzystaniem elementów terapii behawioralnej, opcji, integracji sensorycznej); terapię grupową, terapię logopedyczną; psychoedukację dla rodziców. Niestety dotychczas nie są znane metody zapobiegania CZR.
mgr Anna Czupryniak