Autyzm
Autyzm wczesnodziecięcy jako jednostka chorobowa został umieszczony w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F84.0. Należy do całościowych zaburzeń rozwoju (ang. Pervasive Developmental Disorder, PDD). Pierwsze objawy autystyczne pojawiają się zazwyczaj do trzeciego roku życia dziecka, chociaż na autyzm cierpią także osoby dorosłe. Specjaliści mówią raczej nie o autyzmie, co o spektrum autystycznym, do którego należy zespół Aspergera, ze słabiej wyrażonymi zaburzeniami w sferze komunikacji czy kontaktów społecznych.
1. Przyczyny zaburzeń autystycznych
Autyzm wczesnodziecięcy, zwany inaczej autyzmem głębokim, został odkryty przez amerykańskiego psychiatrę Leo Kannera w 1943 roku. Autyzm w obrazie klinicznym nie przystawał bowiem do objawów charakterystycznych dla schizofrenii dziecięcej czy niedorozwoju umysłowego. Autyzm i zespół Aspergera należą do tzw. spektrum autystycznego (ang. Autism Spectrum Disorders, ASD), które odznacza się zaburzeniami w sferze umiejętności komunikacyjnych, upośledzeniem funkcjonowania społecznego, niezdolnością rozumienia stanów emocjonalnych innych ludzi oraz stereotypiami ruchowymi.
Początkowo wierzono, że za rozwój autyzmu wczesnodziecięcego odpowiada matka i odrzucenie dziecka w okresie noworodkowym. Nieczułość, wrogość, brak kontaktu z dzieckiem i miłości wobec malucha miały skutkować kształtowaniem się zaburzeń ze spektrum autyzmu i wycofywaniem się malucha w „świat marzeń i fantazji”. Dzisiaj wiadomo, że niedostatki w relacji na linii matka-dziecko to skutek, a nie przyczyna autyzmu. Współcześnie podkreśla się, że za rozwój zaburzeń autystycznych są odpowiedzialne defekty neurologiczne, wywołane różnymi czynnikami etiologicznymi. Do najczęściej wymienianych w literaturze źródeł autyzmu należą:
- aberracje chromosomowe;
- urazy okołoporodowe;
- dziecięce porażenie mózgowe;
- zatrucia metalami ciężkimi i rtęcią;
- wrodzona toksoplazmoza;
- wiek ojca powyżej 40 roku życia;
- uszkodzenia CUN.
Autyzm jest chorobą nieuleczalną, niemniej jednak interwencje psychologiczne umożliwiają złagodzenie objawów i stopniową adaptację chorych do warunków społecznych. Na autyzm znacznie częściej cierpią chłopcy niż dziewczynki. Specjaliści podkreślają, że dziedziczy się nie tyle podatność na zachorowanie na autyzm, co raczej objawy ze spektrum autystycznego, np. skłonność do przedkładania kontaktu z rzeczami, a unikanie kontaktu z ludźmi itp.
2. Objawy autyzmu wczesnodziecięcego
Mimo szeregu różnych katalogów symptomów zaburzeń autystycznych, trzeba mieć świadomość, że każde dziecko z diagnozą autyzmu może zachowywać się w zupełnie inny sposób. Jeden autysta będzie wykazywał trudności w zakresie porozumiewania się językiem, np. nie mówić żadnego słowa, a drugie dziecko z rozpoznaniem autyzmu może zupełnie prawidłowo komunikować się werbalnie, ale być zupełnie nieczułe na przekazy pozawerbalne i wykazywać silnie przywiązanie do niezmienności otoczenia. Do podstawowych objawów autystycznych zaburzeń rozwoju zalicza się m.in.:
- całkowity brak mowy;
- zaburzenia mowy, np. echolalia, odwracanie zaimków, ignorowanie właściwości prozodycznych języka;
- izolacja od otoczenia, preferowanie samotności;
- stereotypowe, rytualne zachowania, np. kiwanie się, kręcenie się wokół własnej osi;
- rozwinięta pamięć mechaniczna, np. zdolność zapamiętywania długich ciągów cyfr;
- upośledzone kontakty społeczne;
- przymus stałości otoczenia, np. dziecko reaguje złością, kiedy ktoś przestawi zabawkę w inne miejsce na półce;
- brak reakcji dziecka na własne imię i polecenia;
- unikanie kontaktu wzrokowego;
- brak uśmiechu;
- trudności w zakresie integracji wrażeń zmysłowych;
- przywiązanie do jednego przedmiotu lub rytuałów;
- agresja i autoagresja.
Oczywiście, nie wszystkie powyższe objawy muszą pojawić się u każdego dziecka z rozpoznaniem autyzmu. Każdy maluch chory na autyzm wczesnodziecięcy może prezentować zupełnie inną konfigurację symptomów chorobowych. Co zazwyczaj niepokoi rodziców w zachowaniach własnych maluszków? Ubóstwo lub brak gestykulacji, np. dziecko nie wskazuje paluszkiem, czego pragnie; brak gaworzenia przed ukończeniem pierwszego roku życia; brak mowy do 16 miesiąca życia – dziecko nie składa sylab w pojedyncze wyrazy typu ma-ma, ta-ta, ba-ba; brak fazy holofraz w rozwoju mowy – dziecko nie składa słów w podwójne zlepki, np. dzdzi am, co oznacza, że chce jeść; zaburzenia interakcji z rówieśnikami; unikanie bliskości i czułości z rodzicami itp.
Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie potrafią różnicować subtelnych gestów czy wyrazów mimicznych. Nie są zdolne do empatii, decentracji i wczuwania się w stany mentalne innych ludzi. Mają często kłopoty z panowaniem nad swoimi emocjami, co może przejawiać się w formie buntu, agresji, złości, niszczenia zabawek albo skłonności do samookaleczeń, np. wyrywania włosów, gryzienia własnych przedramion itp.
Zaburzenia rozwoju mowy mogą dotyczyć nieumiejętności korzystania ze składni albo tworzenia zrozumiałych tylko dla dziecka słów. Jeszcze inne maluchy nie mnożą neologizmów, co raczej zmieniają ogólnie przyjęte znaczenia wyrazów, nadając im nowe, wedle własnego uznania. Niektóre szkraby z diagnozą autyzmu całkiem sprawnie komunikują się za pomocą języka, ale nie potrafią inicjować ani podtrzymywać konwersacji.
Nie umieją artykułować swoich potrzeb, nie rozumieją uczuć innych, przez co jeszcze bardziej zostają zaburzone interakcje społeczne. Dzieci autystyczne wydają się być introwertykami, lubią samotność i powtarzalność. Mogą godzinami bawić się jedną zabawką albo zamierać w bezruchu. Inne chodzą wyłącznie na palcach. Uwielbiają rytuały, mogą wykonywać daną serię ruchów w sposób stereotypowy. Inne znowu „fiksują się” na pewnym zjawisku, wykazując zainteresowania w ściśle sprecyzowanej dziedzinie, np. interesuje je wszystko, co związane z lotnictwem. Należy pamiętać, że mimo dystansu uczuciowego, jaki prezentują dzieci autystyczne, maluchy potrzebują miłości i troski rodziców. Należy zatem je wspierać i starać się zrozumieć „autystyczny sposób bycia w świecie”.