Adopcja – czy w wyjątkowych przypadkach można ją rozwiązać?
Opieka i wychowywanie adoptowanego (w terminologii prawniczej mówimy „przysposobionego”) dziecka jest często pięknym, ale niekiedy też trudnym doświadczeniem. Czy w wyjątkowych przypadkach można ją rozwiązać? W jakich sytuacjach jest to możliwe?
Dzieci, które znalazły się w domu dziecka czy w rodzinie zastępczej mają za sobą bagaż doświadczeń, z którym nie wszyscy rodzice adopcyjni potrafią sobie poradzić, nawet z pomocą specjalistów. To psychologiczny aspekt adopcji, z którego nie każdy zdaje sobie sprawę. Czasem po pewnym okresie wspólnego mieszkania okazuje się, że w relacjach rodzic adopcyjny (rodzice) - dziecko powstaje kryzys, którego nie daje się przezwyciężyć i wtedy dziecko lub rodzic rozważają rozwiązanie adopcji.
Przepisy kodeksu rodzinnego zezwalają na rozwiązanie adopcji przez sąd opiekuńczy. Prawo do złożenia takiego wniosku ma zarówno rodzic adopcyjny (rodzice adopcyjni) jak i dziecko, a także prokurator. Ważne jest to, że możliwe jest wszczęcie procedury mającej na celu rozwiązanie adopcji także w sytuacji gdy dziecko jest już pełnoletnie.
Pozew w tej sprawie wnosi się do sądu rejonowego wg miejsca zamieszkania osoby, którą pozywamy, czyli przeciwnika, a opłata sądowa wynosi 200 zł.
Samo złożenie pozwu przez osobę uprawnioną nie wystarczy do rozwiązania adopcji. Zgodnie z art. 125 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rozwiązanie adopcji jest możliwe jedynie z ważnych powodów, a gdy pozew dotyczy dziecka małoletniego (mniej niż 18 lat) rozwiązanie adopcji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro tego dziecka.
Przepisy nie wskazują wprost czym są owe „ważne powody”. Sąd bada każdą sprawę, sprawdzając jakie okoliczności doprowadziły dziecko czy rodzica (rodziców) do złożenia pozwu i ocenia indywidualnie czy są to ważne powody. Z praktyki sądowej wiemy, że za ważne uznawane są sytuacje, gdy między dzieckiem a rodzicem (rodzicami) przestała z jakichś powodów istnieć bliska rodzinna więź. Dlatego, by to wykazać, trzeba w pozwie obszernie opisać przebieg wzajemnych relacji, wskazać na problemy jakie się pojawiły, określić, kiedy to miało miejsce i co mogło być ich przyczyną.
Nim sąd podejmuje tak istotną w skutkach decyzję o rozwiązaniu adopcji może przesłuchać różne osoby z otoczenia stron w charakterze świadków, by poznać ich relacje, może także zlecić badanie stron przez biegłych np. psychologa, pedagoga, psychiatrę. Czasem bowiem okazuje się, że specjaliści stwierdzają, iż relacja między rodzicami a dzieckiem przechodzi kryzys i zalecają udział w terapii czy skorzystanie z fachowych porad. Dzięki takiej wspólnej pracy rodziców i dziecka czasami udaje się poprawić stosunki i rozwiązanie adopcji nie jest konieczne.
Rozwiązanie adopcji staje się skuteczne z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądu w tej sprawie.
Jakie są konsekwencje rozwiązania adopcji? Z chwilą rozwiązania adopcji ustają jej skutki, a więc zanika stosunek pokrewieństwa oraz powinowactwa, jaki powstał wskutek adopcji. Aby rozwiązanie adopcji nie miało jednak zbyt daleko idących skutków dla dziecka, zachowuje ono imię (imiona) i nazwisko nabyte w związku z adopcją. Z ważnych powodów sąd może jednak na wniosek dziecka czy rodzica (rodziców) postanowić, że dziecko powróci do nazwiska, które nosiło przed adopcją. Sąd może również na wniosek dziecka orzec o powrocie do poprzedniego imienia (imion).
W wyniku rozwiązania adopcji ustaje także władza rodzicielska rodzica adopcyjnego (rodziców) wobec dziecka, a w zakresie prawa spadkowego – ustają wzajemne prawa do dziedziczenia po sobie (dziedziczenie ustawowe).
Normalną konsekwencją rozwiązania adopcji jest także ustanie wzajemnego obowiązku alimentacyjnego. Niekiedy jednak mimo rozwiązania adopcji sąd utrzymuje obowiązek alimentowania, ale może np. utrzymać tylko obowiązek alimentacyjny byłego rodzica adopcyjnego (rodziców) wobec dziecka, jeśli uzna to za zasadne.
Po śmierci dziecka lub rodzica (rodziców) rozwiązanie adopcji nie jest dopuszczalne, chyba że rodzic zmarł już po wszczęciu sprawy o rozwiązanie adopcji, wtedy na miejsce rodzica w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. Jeżeli rozwiązanie adopcji nastąpiło po śmierci rodzica, uważa się, że skutki adopcji ustały z chwilą jego śmierci.
Tekst autorstwa Kancelarii radcy prawnego Dorota Kupper
