Zabawy logopedyczne dla dzieci
Różnego rodzaju ćwiczenia usprawniające mowę możemy prowadzić już od najmłodszych lat. Trzeba pamiętać, aby stanowiły one formę zabawy, a nie żmudną naukę i nieustanne treningi. Ćwiczenia logopedyczne zaczynamy od najprostszych, po jakimś czasie stopniowo zwiększając ich trudność.
1. Oddech podstawą prawidłowej wymowy
Pierwszym krokiem jest sprawdzenie, w jaki sposób dziecko radzi sobie z ćwiczeniami oddechowymi. Podstawowym celem tych ćwiczeń jest nauczenie malucha różnicowania fazy wdechowej i wydechowej, jak również przedłużania fazy wydechowej. Interesującymi zabawami wspomagającymi wytworzenie się właściwego toru oddechowego są zabawy ze słomką. Dmuchając przez słomkę, dziecko powinno przesunąć jakiś drobny i lekki przedmiot, na przykład skrawek papieru.
Można też zaproponować dziecku zdmuchiwanie płomienia świecy za pomocą słomki lub popularną zabawę w puszczanie baniek mydlanych. W tym celu warto wrócić do starego sposobu wydmuchiwania baniek przez słomkę, a nie za pomocą przeznaczonego do tego gotowego sprzętu, który można zakupić w sklepie z zabawkami.
Dmuchanie w balonik jest nie tylko czynnością absorbującą aktywność oddechową płuc, ale także świetną zabawą dla dziecka. Zachęcone pojawiającym się efektem coraz większego balonika, zechce nadmuchać go do pożądanych rozmiarów. Nie ma przy tym wszystkim świadomości, że w ten sposób pracuje nad prawidłową wymową.
Następną zabawą o wartości logopedycznej jest naśladowanie różnego rodzaju zachowań, które wykonujemy na co dzień, na przykład ziewanie i śmiech. Proponujemy dziecku, aby spróbowało ziewać głośniej i ciszej, z większą i mniejszą mocą. To samo ćwiczenie staramy się wprowadzić, prosząc dziecko, aby spróbowało zaśmiać się na różne sposoby. Ważne jest to, że na początku wszystkie ćwiczenia powinna wykonać osoba, która je prowadzi, aby pokazać dziecku, czego od niego konkretnie oczekuje.
Przechodząc do kolejnych ćwiczeń, należy zwrócić uwagę, czy wcześniejsze ćwiczenia dziecko wykonało prawidłowo, aby móc uzupełnić ewentualne braki podczas następnych tego typu zajęć.
Kolejną propozycją zabaw logopedycznych jest szeptanie. Proponujemy dziecku, aby spróbowało energicznie wypowiadać szeptem: stuk-puk, tik-tak, szuru-buru, etc. Można wykorzystać do tej zabawy popularne wierszyki Brzechwy lub Tuwima, w których pełno jest takich słów, które doskonale nadają się na rytmiczne wypowiadanie szeptem. Podczas ćwiczeń oddechowych wskazane jest głębokie wdychanie powietrza nosem i powolne jego wypuszczanie przez usta.
Dla dziecka dobrze jest włączyć do tego dźwięki naśladujące, na przykład węża, takie jak: ssssss…. Można też spróbować wydmuchiwać powietrze etapami, wspomagając się: hu-hu-ha, wspominając wierszyk o groźnej zimie, która szczypie w uszy.
2. Sprawność ruchomych narządów mowy
Prawidłowe wymawianie wszystkich głosek zależne jest od sprawnego działania narządów mowy. Dlatego tak ważne są zabawy, których celem jest podniesienie sprawności ruchomych narządów mowy. Do ćwiczeń narządów mowy zaliczamy: ćwiczenia żuchwy, języka, warg oraz podniebienia miękkiego.
Przykładowe zabawy usprawniające narządy mowy to: szerokie otwieranie i zamykanie ust, ziewanie, cmokanie, dmuchanie, nadymanie policzków, parskanie wargami czy mlaskanie. Prosimy dziecko, aby spróbowało naśladować żucie. W tym celu można zaproponować dziecku, aby wyobraziło sobie, jak zjada jabłko, a jak przeżuwa gumę. Zwracamy uwagę na poruszanie żuchwą w różnych kierunkach.
Następnie proponujemy unoszenie języka w kierunku nosa, liczenie zębów, oblizywanie warg, chuchanie, chrząkanie, naśladowanie kaszlu, płukanie gardła. Ustawiamy przed dzieckiem lustro i prosimy, aby posłało swemu odbiciu całuski. Potem prosimy, aby naśladowało różne zwierzęta poprzez robienie dzióbka ptaszka, rybki, zmęczonego pieska, jadącego konia, itp.
Aby zabawa była efektywną i ciekawą nauką, musi sprawiać dziecku radość. Dziecko musi czuć, że robi postępy, że coś mu się udaje i że zostanie za to nagrodzone. Można zaproponować dziecku mały poczęstunek w postaci lizaka czy chrupek, jednak najważniejszy dla dalszych ćwiczeń logopedycznych jest sposób, w jaki dziecko ma zjeść ten poczęstunek. Lizanie lizaka czy zjadanie chrupek bez pomocy rąk to także doskonałe ćwiczenie!
Liczne zabawy słuchowe (zabawa w odgadywanie dźwięków wydawanych przez znajome przedmioty, np. brzęk kluczy czy kapanie wody z kranu) także przyczyniają się do rozwijania wrażliwości dziecka na rodzaj dźwięku, tempo, ton, rytm i melodię wymowy.
Do innych zabaw słuchowych możemy zaliczyć: wsłuchiwanie się w ciszę, naśladowanie usłyszanych dźwięków, np. szumu wiatru, poszukiwanie źródła dźwięku, np. ukrytego telefonu, rozpoznawanie tempa melodii i ilustrowanie go ruchem, etc.
Ćwiczenia artykulacyjne to ćwiczenia przede wszystkim w wypowiadaniu pojedynczych głosek i ćwiczenia w wypowiadaniu tekstów − w trzecim roku życia są to przede wszystkim krótkie wierszyki. Ćwiczenia artykulacyjne muszą mieć zawsze charakter ciekawej zabawy, której cel pokryje się z celami dydaktycznymi, a dziecko będzie miało w niej swój czynny udział.
Należy jednak pamiętać o tym, że nawyk prawidłowej wymowy nie wykształcimy w głoskach błędnie wymawianych, np. gdy dziecko nie wymawia głoski „r”, nie należy przeprowadzać z nim ćwiczeń z tą głoską, gdyż błędnie wymawiana nie przyczyni się do prawidłowej relacji między słuchem a narządem mowy.