Mukowiscydoza
Mukowiscydoza to wrodzona choroba genetyczna, dziedziczona autosomalnie recesywnie. Częstość jej występowania szacuje się na 1:2500 noworodków. Jest to defekt genetyczny błonowego kanału chlorowego. Charakteryzuje ją brak wydzielania z gruczołów, szczególnie w układzie oddechowym. Towarzyszy jej także niewydolność trzustki i wtórna cukrzyca. W celu wykrywania mukowiscydozy stosowanych jest kilka badań: test potowy, test przeznabłonkowej różnicy potencjałów w nosie, badania genetyczne na obecność mutacji genu CFTR. Coraz większym zainteresowaniem cieszy się diagnostyka preimplantacyjna.
1. Co to jest mukowiscydoza?
Mukowiscydoza to genetyczna wada wrodzona związana z zaburzeniem gruczołów zewnątrzwydzielniczych. Jej przyczyną jest mutacja genu na chromosomie 7, który odpowiedzialny jest na syntezę błonowego kanału chlorowego CFTR. Znanych jest kilka rodzajów mutacji genu powodujących ujawnienie się choroby. Najczęściej powoduje występowanie zmian w obrębie układu oddechowego i pokarmowego. Gruczoły śluzowe wydzielają nadmiernie lepki śluz. Pojawiają się nawracające zakażenia, których konsekwencją jest uszkodzenie płuc i niewydolność oddechowa. Zmiany w układzie pokarmowym obejmują głównie trzustkę, powodując jej stan zapalny. Prowadzi to do jej uszkodzenia, niewydolności, a nawet wtórnej cukrzycy.
Objawy mukowiscydozy są bardzo szerokie, ale najważniejsze z nich to przewlekły napadowy kaszel, przewlekle nawracające zapalenie płuc, krwioplucie, tłuszczowe stolce, zespół złego wchłaniania i wiele innych. Charakterystyczna jest niedrożność smółkowa, która spowodowana jest zatkaniem jelita grubego przez czop gęstej smółki oraz jej ekwiwalenty, jak zespół korka smółkowego i dystalna niedrożność jelit.
2. Diagnostyka mukowiscydozy
Mukowiscydoza podejrzewana jest u noworodków, gdy występuje przynajmniej jeden z objawów klinicznych choroby lub istnieją w historii rodziny przypadki zachorowań na tę chorobę. Na istnienie tego genetycznego defektu wskazywać może także dodatni wynik badania przesiewowego.
2.1. Jak potwierdzić występowanie mukowiscydozy?
W celu zdiagnozowania choroby wykonuje się trzy główne badania. Podstawowym badaniem jest test potowy. Jest to badanie dosyć proste i powszechnie dostępne. Badany jest pot noworodka i oznaczane jest w nim stężenie jonów chlorkowych i sodowych. Norma wynosi 20-40mmol/l, a wynik wskazujący na mukowiscydozę wynosi powyżej 60mmol/l w co najmniej dwóch wykonanych po sobie testach. W 10% przypadków z mukowiscydozą wynik tego testu jest negatywny.
Innym badaniem jest pomiar przeznabłonkowej różnicy potencjałów w nosie (NPD). Jest to elektrofizjologiczne badanie błony śluzowej nosa, które pozwala ocenić czynność kanałów chlorkowych przed i po podaniu amilorydu, związku który powoduje otwieranie dodatkowego kanału chlorkowego. Jest to test bardziej czuły od testu potowego, lecz nie tak bardzo dostępny.
Bardzo ważnym, jeżeli nie najważniejszym, badaniem jest test genetyczny. Rozwój biologii molekularnej pozwolił na wykrywanie mutacji genu CFTR, głównie mutacji ΔF508, która odpowiedzialna jest za ok. 80% wszystkich przypadków mukowiscydozy. Oprócz tych badań diagnostycznych wykonuje się badanie kału na stężenie chymotrypsyny, czasami elastazy, których poziom w przebiegu mukowiscydozy jest obniżony. Badaniu należy poddać co najmniej 3 stolce.
3. Diagnostyka preimplantacyjna
Diagnostyka preimplantacyjna jest to wykrywanie obecności mutacji genu CFTR powodującej mukowiscydozę, które można wykonać na komórkach rozrodczych jeszcze przed procesem zapłodnienia. Ze względu na to, że choroba dziedziczona jest autosomalnie recesywnie, tego typu badanie zaleca się wykonać już po zapłodnieniu. Badanie preimplantacyjne można wykonać także na zarodkach przed podaniem ich do macicy przyszłej matki przy zapłodnieniu in vitro. W diagnostyce preimplantacyjnej wykorzystuje się techniki biologii molekularnej, jakimi są technika PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) oraz test FISH (fluorescencyjna hybrydyzacja in situ).