„Mendel Gdański” – streszczenie i opracowanie

„Mendel Gdański”, streszczenie którego opracowaliśmy, to utwór Marii Konopnickiej. Nosi podtytuł obrazek, co oznacza, że jest to rozbudowane opowiadanie, typowe dla epoki pozytywizmu. O czym opowiada? Kim jest główny bohater? I jak dramatyczne wydarzenia wpłynęły na jego życie?

1. "Mendel Gdański" – streszczenie

Mendel Gdański to 67-letni Żyd (jego nazwisko miało zmylić cenzurę i sugerować, że akcja toczy się w Prusach, a nie w zaborze rosyjskim). Od wielu lat mieszka w Warszawie, którą bardzo kocha. Uważa się za Polaka. Jest szanowany przez warszawiaków i uczciwie pracuje jako introligator. Opiekuje się swoim 10-letnim wnukiem, którego mama zmarła.

W mieście dochodzi do wielu antysemickich wystąpień. Zaatakowany zostaje wnuk Mendla, Kubuś. Dzieci goniły go i nazywały Żydem. Dziadek próbuje go pocieszyć. Tłumaczy, że ludzie postrzegają ich przez pryzmat stereotypów. Chłopczyk jest jednak przestraszony, bardzo lękliwy. Z natury jest bardzo wątły, chorowity, a atak antysemitów powoduje w nim jeszcze większy strach. Czuje się wyobcowany, zagrożony.

Mendel tłumaczy się ze swojej tożsamości. Przekonuje, że jest takim samym obywatelem jak inni Polacy.

Tłum zaatakował warsztat Mendla. Ludzie o antysemickich poglądach wybili szyby, chcieli zlinczować właściciela. Jego wnuk został uderzony kamieniem. W obronie Żyda stanęli sąsiedzi introligatora. Mężczyzna stracił wiarę w ludzi. Nie zabrano mu kamienicy, w której mieszkał, ale czuł się pozbawiony swojego miejsca w sensie egzystencjalnym.

2. "Mendel Gdański" – opracowanie

Agresywny tłum pozbawił mężczyznę poczucia wspólnoty ze społecznością, z którą dotychczas żył w zgodzie. Mendel przeżył osobistą tragedię. Te wydarzenia sprawiły, że coś w nim umarło – jakaś cząstka godności, przynależności i szacunku do drugiego człowieka.

Dom Mendla był oazą spokoju. Panował w nim porządek. Był dobrą przystanią dla pozbawionego matki Jakuba, wnuka Żyda. Sąsiedzi często ich odwiedzali, jedna z sąsiadek gotowała im obiady. Ten spokój został jednak zburzony przez antysemickie ekscesy.

Ciekawe jest też przedstawienie głównego bohatera. Został on niejako przeciwstawiony dzikiemu tłumowi, który go zaatakował. On sam jest dostojny, szlachetny, mądry i opiekuńczy. Jest doświadczonym przez życie Żydem, ale dramatycznie wydarzenia (choćby śmierć córki), nie zabiły w nim dobroci i ufności. Dopiero ataki antysemitów doprowadziły mężczyznę do utraty tożsamości. Sprawiły, że przestał uważać się za prawowitego mieszkańca miasta.

3. Nowela pozytywistyczna. Co to za gatunek?

Nowela, gatunek bardzo popularny w pozytywizmie, to mała forma epicka. Autorzy, tacy jak Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz czy Bolesław Prus, poruszali w swoich niewielkich dziełach ważne dla epoki problemy: powstania styczniowego, asymilacji Żydów, hipokryzji bogatych, szkoły pod zaborami.

Maria Konopnicka napisała „Mendel Gdański” odnosząc się do rzeczywistych zdarzeń: w zaborze rosyjskim narastał wówczas antysemityzm. Dochodziło do pogromu Żydów oraz grabienia ich mienia. Działo się to za cichym przyzwoleniem władzy carskiej. Niewielkich rozmiarów utwór Marii Konopnickiej to literacki protest przeciwko przemocy i nienawiści.

3.1. Nowela pozytywistyczna:

• nastawiona jest na aktualne wydarzenia (nie bez powodu mówi się, że nowele to swego rodzaju dokument epoki),
• autorzy mieli poczucie interwencyjności (pisali o istotnych problemach ludu, np. biedzie i trudnej sytuacji dzieci),
• bohaterem noweli w pozytywizmie jest człowiek ludu,
• świat chłopski jest przedstawiony jako świat ludzi skrzywdzonych,
• główny bohater (najczęściej człowiek z ludu) wyróżnia się wysoką wartością etyczną i heroizmem, jest pracowity i z uporem dąży do postawionych sobie celów,
• miejsce akcji często jest osadzone w mieście,
• popularna jest tematyka dziecięca (ma to m.in. związek z pedagogicznymi, podobnie jak w oświeceniu, zainteresowaniami epoki).