Gatunki literackie - czym są, jak się dzielą?
Gatunki i rodzaje literackie to sposób na uporządkowanie literatury. Podział ten wprowadza porządek oraz pozwala znaleźć cechy wspólne poszczególnych utworów. Umiejętność rozpoznawania gatunków literackich może okazać się niezbędna podczas pisania rozprawki maturalnej. Jakie znamy gatunki literackie?
1. Co to jest gatunek literacki?
Gatunek literacki jest to forma utworu literackiego, podrzędna odnośnie do rodzaju literackiego i nadrzędna w stosunku do odmiany gatunkowej. Jest zbiorem reguł, określających budowę utworu literackiego, które decydują o stylu, temacie i kompozycji danego utworu.
Tak jak gramatyka określa zasady tworzenia wypowiedzi oraz określa, w jaki sposób należy mówić, tak gatunek literacki pokazuje nam, jak czytać i pisać.
Warto pamiętać jednak, że nie istnieje jednoznaczny spis reguł, który jest uznawany przez wszystkich teoretyków literatury. Mimo to, gdy sięgamy po utwór przypisany do danego gatunku, możemy oczekiwać pewnych typowych dla niego cech.
2. Gatunek a rodzaj literacki
Zanim omówimy gatunki literackie, warto wspomnieć o rodzajach literackich, które w stosunku do gatunków są kategorią nadrzędną.
Tym, co pozwala nam przypisac utwór do określonego rodzaju, jest stosunek podmiotu literackiego do przedstawionego świata, sposób jego przejawiania się oraz organizacja językowa. Według tych kryteriów wyróżniamy:
Pamiętajmy, że gatunki literackie mają historyczny charakter, przez co zmieniają się w czasie, rodzaje zaś zawsze są uniwersalne, przez co historycznie różnicują się na poziomie gatunków literackich.
3. Jakie są gatunki literackie?
Zazwyczaj gatunki literackie przypisywane są poszczególnych rodzajom literackim:
- epika: nowela, powieść, epos, baśń, pamiętniki, opowiadanie;
- liryka: hymn, sonet, elegia, fraszka, pieśń, oda, tren;
- dramat: komedia, tragedia, farsa, opera, tragifarsa.
Pamiętajmy jednak, że w literaturze możemy spotkać także gatunki literackie, których cechy rodzajowe mieszają się, stąd też trudno jest jednoznacznie określić, do jakiego rodzaju należą. Dobrym przykładem takiej sytuacji jest dramat romantyczny.
Możemy zatem wyróżnić gatunki mieszane, takie jak np. satyra, ballada, powieść poetycka, poemat heroikomiczny czy poemat dygresyjny, oraz gatunki pograniczne, takie jak np. felieton, reportaż czy esej.
