Fitosterole. Jaki mają wpływ na nasze zdrowie?
Fitosterole, znane też jako sterole roślinne, mają korzystny wpływ na obniżanie stężenia cholesterolu frakcji LDL w surowicy krwi. Ale nie tylko!
1. Fitosterole. Co to jest?
Fitosterole (sterole roslinne ) stanowią składniki roślinnych błon komórkowych. Są to analogi cholesterolu – mają taki sam układ wielopierścieniowy jak cholesterol, a różnica w budowie dotyczy łańcucha bocznego.
Wyróżnia się sterole (związki nienasycone) i stanole (związki nasycone). Pierwsze z nich dzieli się na:
- 4-dimetylosterole (w roślinach występują najczęściej; są wśród nich: stigmasterol, β-sitosterol i kampesterol),
- 4α-monometylosterole,
- 4,4-dimetylosterole.
Fitosterol ma duże znaczenie zdrowotne, m.in. zapobiega rozwojowi zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Obniża stężenie cholesterolu frakcji LDL i cholesterolu całkowitego w osoczu krwi. Redukuje ponadto poziom nasyconych kwasów tłuszczowych.
Zdaniem niektórych badaczy, fitosterole wykazują działanie przeciwnowotworowe (hamują rozwój raka żołądka, płuc, jajników oraz prostaty).
Fitosterole roślinne bez problemu przenikają do komórek jelita cienkiego, które budują nabłonek błony śluzowej. Tam wpływają na metabolizm lipoprotein jelitowych.
– Zaleca się włączenie do diety fitosteroli roślinnych u osób z rozpoznaną hipercholesterolemią. Wszystko za sprawą wykazywania zdolności steroli do zmniejszania wchłaniania cholesterolu w jelitach. Pomagają one kontrolować poziom stężenia frakcji cholesterolu LDL (wysoki poziom lipoprotein o niskiej gęstości, potocznie nazywany cholesterolem LDL, może zwiększać ryzyko choroby serca i zgonu) – wyjaśnia mgr inż. Paula Nagel, dietetyk kliniczny i ekspert ds. żywienia w Narodowym Centrum Edukacji Żywieniowej i Centrum Dietetycznym Online NIZP-PZH PIB w Warszawie.
I dodaje: – Wszystko za sprawą podobnej do cholesterolu struktury komórkowej. „Konkurując z cholesterolem” o wchłanianie przez układ pokarmowy fitosterole hamują jego przyswajanie. Cholesterol jest wówczas usuwany z organizmu, przez co dochodzi do zmniejszenia jego stężenia w surowicy.
2. Fitosterole. Gdzie występują?
Najcenniejszym źródłem fitosteroli są produkty pochodzenia roślinnego, zwłaszcza oleje roślinne (m.in. rzepakowy, sojowy) oraz niektóre nasiona.
– Największą zawartością fitosteroli cechują się nasiona i owoce oleiste oraz oleje z nich otrzymywane. Na szczególną uwagę zasługuje olej rzepakowy, olej z kiełków pszenicy i olej kukurydziany – mówi mgr inż. Paula Nagel.
– Spośród różnych rodzajów oleistych owoców najwyższe stężenie fitosteroli mają nasiona sezamu, pistacje i migdały. Fitosterole występują również w nasionach roślin strączkowych (np. soja) i zbożach (np. kiełki pszenicy, otręby pszenne), podczas gdy owoce i warzywa zawierają ich znacznie mniej – dodaje dietetyczka.
Sterole roślinne obecne są również w nasionach sezamu, kiełkach pszenicy, orzechach (włoskich, ziemnych, laskowych), migdałach oraz nasionach roślin strączkowych. Ich wysoką zawartością wyróżniają się również przetwory zbożowe: żytnie, pszenne, jęczmienne i owsiane.
Obecnie dodaje się je również na etapie produkcji niektórych produktów, np. margaryn (po raz pierwszy w 1995 r. w Finlandii), ale też jogurtów, majonezów, produktów mięsnych. Wzbogaca się nimi też sok pomarańczowy, czekoladę i chleb żytni.
Wiedząc już, co to są fitosterole, uzasadnionym wydaje się napisać kilka słów o ich bezpiecznej dawce dla człowieka. Sugeruje się, że nie powinna ona przekraczać 3 g/dobę.
– Typowa dieta zachodnia dostarcza ok. 300 mg steroli i 30 mg stanoli roślinnych, podczas gdy model żywienia oparty o produkty pochodzenia roślinnego (dieta wegetariańska i wegańska) mogą dostarczać ich znacznie więcej (ok. 300–500 mg/dzień) – wskazuje mgr inż. Paula Nagel.
Produktów wzbogacanych o sterole roślinne nie powinny spożywać dzieci poniżej piątego roku życia z prawidłowym stężeniem cholesterolu we krwi. Niesie to bowiem ryzyko problemów z wchłanianiem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, czyli witamin A, D, E oraz K (dotyczy to również osób dorosłych, którzy spożywają fitosterole w nadmiarze).
Warto też wiedzieć, że sterole roślinne działają tylko w momencie, gdy są spożywane w niedużym odstępie czasu od spożycia produktów bogatych w cholesterol
Niektóe z badań sugerują, że nadmiar steroli w diecie może prowadzić do obniżenia poziom likopenu i witaminy E. Niekorzystnie wpływa też na poziom beta-karotenu – podpowiada mgr inż. Paula Nagel.
3. Fitosterolemia. Co to za choroba?
To choroba genetyczna, w przebiegu której dochodzi do nadmiernego wchłaniania fitosteroli w jelitach oraz ich ograniczonego wydzielania z żółcią (stężenie steroli roślinnych jest zwiększone nawet kilkanaście razy w stosunku do osób zdrowych). Występuje bardzo rzadko – w 2000 r. było jedynie 40 przypadków tego schorzenia na świecie.
Choroba jest bardzo poważna i niesie ze sobą ryzyko choroby niedokrwiennej serca. W terapii stosuje się m.in. leki wiążące kwasy żółciowe, jak również stosuje odpowiednią dietę.
