Alergia, marsz alergiczny i probiotyki
Alergia stała się epidemią XXI wieku, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych, w których już ponad 1/3 ludzi choruje na choroby alergiczne. Badania przeprowadzone w Polsce umiejscawiają nasz kraj wśród społeczeństw o wysokiej zachorowalności na alergię: w grupie wiekowej 6-7 lat sięga ona 45%, 13-14 lat – 47%, 20-44 lata – aż 52%.
1. Co to jest alergia i marsz/maraton alergiczny?
Alergia (inaczej uczulenie) to nieprawidłowa, nadmierna odpowiedź układu immunologicznego na substancje (alergeny) normalnie występujące w środowisku. Choroba alergiczna często zaczyna się w pierwszym roku życia i rozwija się przybierając różne postacie u starszych dzieci i dorosłych. Takie zjawisko nazywamy marszem/maratonem alergicznym. Typowym przykładem marszu alergicznego jest rozwój astmy oskrzelowej (najcięższej postaci alergii) u osób, które w dzieciństwie miały objawy alergii pokarmowej (najczęściej pod postacią atopowego zapalenia skóry).
Chociaż większość dzieci w ciągu 2-3 lat nabywa tolerancję na pokarmy, na które jest uczulona, to jednak nie oznacza, że wszystkie „wyleczyły” się z alergii. U około 50-60% dzieci, u których wystąpiło atopowe zapalenie skóry, rozwija się w późniejszym wieku astma oskrzelowa i/lub alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (katar sienny). Jeżeli w rodzinie dziecka są osoby chorujące na alergię, wtedy odsetek ten wzrasta nawet do 80%. Pamiętajmy, że jak najwcześniejsze rozpoznanie alergii oraz odpowiednie leczenie pozwala przerwać marsz alergiczny, dlatego tak ważna jest znajomość pierwszych objawów alergii.
2. Jak wcześnie rozpoznać alergię u dziecka?
Pierwsze objawy alergii mogą pojawić się już u kilkumiesięcznych niemowląt jako alergia pokarmowa – uczulenie na składniki pokarmu. W wieku niemowlęcym najważniejszym alergenem pokarmowym jest mleko krowie, ale również jaja kurze, soja, pszenica, ryby, skorupiaki, orzeszki ziemne i inne orzechy mogą wywoływać alergię. Objawy alergii pokarmowej może mieć nawet do 20% niemowląt, 6-8% dzieci starszych i 1-4% dorosłych.
Objawy są zróżnicowane i dotyczą wielu narządów. Najczęściej występuje reakcja dwu- lub wielonarządowa. Dominują objawy ze strony skóry, układu pokarmowego i układu oddechowego. Na skórze pojawiają się zmiany, które opisuje się jako atopowe zapalenie skóry (zwane również skazą białkową) z typowym świądem skóry, suchością i skłonnością do zakażeń skóry.
Zmiany skórne u niemowląt są zlokalizowane na policzkach (szorstkie, polakierowane, zaczerwienione policzki) i po stronie wyprostnej kończyn (mogą też występować na całym ciele). Natomiast u dzieci starszych i dorosłych pojawiają się w okolicach zgięciowych dużych stawów, na karku, stopach i dłoniach. Ze strony układu pokarmowego występują zmiany konsystencji stolca, częste wypróżnianie (biegunki), wymioty, u niemowląt kolki, u dzieci starszych – bóle brzucha. Dzieci z alergią na białko mleka krowiego często mają infekcje górnych dróg oddechowych, szczególnie zapalenie oskrzeli (obturacyjne, spastyczne zapalenie oskrzeli), zapalenie ucha środkowego, nieżyt nosa (u niemowląt pojawia się sapka). Niemowlęta są drażliwe i płaczliwe, starsze dzieci mogą skarżyć się na bóle głowy, bezsenność, są nadpobudliwe.
W większości, opisane objawy są procesem przewlekłym, chociaż u niektórych dzieci może wystąpić natychmiastowa reakcja alergiczna, np. pokrzywka lub obrzęk, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
3. Badania dodatkowe w alergii
Istnieje wiele badań dodatkowych, które pomagają rozpoznać alergię. Należą do nich: ocena stężenia IgE (immunoglobuliny odpowiedzialnej za reakcje alergiczne) w surowicy, badanie przeciwciał skierowanych przeciwko różnym alergenom w klasie IgE, testy skórne z różnymi alergenami. Należy jednak pamiętać, że zwłaszcza u małych dzieci wymienione badania mogą wypaść negatywnie, dlatego też rozpoznanie oparte jest na obserwacji objawów, które występują u dziecka. To rodzice/opiekunowie dziecka wstępnie rozpoznają alergię. Zaczerwienione policzki, sucha skóra, sapka, kolka, wzdęty brzuch, biegunka – to pierwsze objawy, które wskazują na alergię u najmniejszych dzieci. U dzieci starszych zwracają naszą uwagę, m.in.: podkrążone oczy, długie rzęsy, język geograficzny, tzw. salut alergiczny(pocieranie nosa ku górze wewnętrzną stroną dłoni).
4. Dlaczego coraz częściej chorujemy na alergię?
Alergia jest chorobą o podłożu genetycznym, czyli dziedziczoną z pokolenia na pokolenie, ale geny wpływają na rozwój alergii w 60%. W 40% to środowisko kształtuje odpowiedź alergiczną. Wśród czynników środowiskowych największą rolę w rozwoju alergii odgrywa „zachodni styl życia”, czyli zwiększony reżim higieniczny, częste przyjmowanie antybiotyków, nieliczna rodzina. W mniejszym stopniu niż wcześniej przypuszczano na występowanie alergii wpływają zanieczyszczenia komunikacyjne i przemysłowe (największy odsetek chorych występuje w krajach skandynawskich!). Natomiast coraz większe znaczenie przypisuje się zmianom mikroflory jelitowej zasiedlającej przewód pokarmowy (tzw. mikrobiologiczna teoria rozwoju alergii).
Teoria mikrobiologiczna zakłada, że za wzrost występowania alergii odpowiada zmieniona mikroflora jelitowaspołeczeństw wysoko rozwiniętych. Bakterie jelitowe są konieczne do prawidłowego rozwoju i dojrzewania układu immunologicznego. Uważa się, że nadmierna „sterylizacja” życia już od momentu urodzenia powoduje ograniczony kontakt z bakteriami, co skutkuje zaburzoną kolonizacją przewodu pokarmowego. Badania potwierdzają, że u niemowląt, które w przyszłości zachorują na alergię, stwierdza się obniżenie liczby bakterii jelitowych z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus.
5. Probiotyki w alergii
Mikrobiologiczna teoria rozwoju alergii dała podstawy do stosowania probiotyków zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce chorób alergicznych. Probiotyki to niepatogenne organizmy, które wyizolowane są z przewodu pokarmowego zdrowych ludzi. Pamiętajmy, że nie wszystkie probiotyki działają tak samo. Większość probiotyków podanych doustnie reguluje zaburzenia w składzie mikroflory jelitowej, ale tylko niektóre szczepy probiotyczne jednocześnie aktywują układ immunologiczny w kierunku antyalergicznym. Ostatnie doniesienia naukowe pokazały, że działanie tego samego probiotyku w alergii jest odmienne w różnych krajach – mają korzystny efekt w krajach skandynawskich, nie działają natomiast w Niemczech czy Holandii. Dlatego w alergii powinniśmy stosować tylko takie probiotyki, które mają badania kliniczne przeprowadzone w kraju, w którym będą stosowane!
6. Kiedy i jak długo należy stosować probiotyki?
Antyalergiczne działanie probiotyków jest optymalne w okresie kształtowania się mikroflory jelitowej, czyli do drugiego roku życia. W tym okresie również układ immunologiczny „uczy się” tolerancji na większość alergenów. Dlatego probiotyki powinno się stosować jak najwcześniej. Im dłużej podajemy probiotyki, tym lepiej, gdyż skład mikroflory również zmienia się wraz z rozwojem dziecka i zależy od diety, trybu życia, położenia geograficznego, stosowania antybiotyków.
Profilaktycznie probiotyki mogą być podawane już w okresie ciąży, zwłaszcza w rodzinach obciążonych genetycznie alergią (zakładamy, że probiotyki znajdujące się w przewodzie pokarmowym matki w trakcie porodu drogami natury dostaną się do układu pokarmowego noworodka i go zasiedlą), a następnie tuż po urodzeniu. Korzystny efekt profilaktycznego działania probiotyków (zmniejszenie częstości występowania alergii, głównie atopowego zapalenia skóry w pierwszych latach życia) uzyskuje się, gdy probiotyki podajemy codziennie przez co najmniej jeden miesiąc przed planowanym porodem, a następnie przynajmniej przez dalszych sześć miesięcy życia dziecka.
U pacjentów, u których wystąpiły już objawy alergii, najlepsze efekty lecznicze probiotyków uzyskano u małych dzieci z atopowym zapaleniem skóry i alergią pokarmową, u których probiotyki podawano codziennie przez okres co najmniej trzech miesięcy.