Akalkulia – na czym polega?
Liczby i cyfry są nieodłącznym elementem życia każdego człowieka. Czasem zdajemy sobie z tego sprawę dopiero, kiedy tracimy umiejętność rachowania i posługiwania się nimi. Znajomość liczb jest niezbędna do szacowania czasu, wykonywania różnych pomiarów, płacenia pieniędzmi, korzystania z telefonu itp. Akalkulia to utrata zdolności liczenia. Występuje najczęściej u osób dorosłych wskutek zaburzeń pourazowych, np. uszkodzeń mózgu. Człowiek z akalkulią ma znacznie utrudnione codzienne funkcjonowanie – jest uzależniony od pomocy innych, np. podczas płacenia rachunków w banku czy robienia zakupów. Na czym polega akalkulia i jak można ją leczyć?
1. Diagnozowanie akalkulii
Bardzo często ludzie mylą akalkulię z dyskalkulią. Czym różnią się te dwa zaburzenia? Dyskalkulia ma charakter rozwojowy, tzn. powstaje wskutek zadziałania szkodliwych czynników (np. teratogenów) we wczesnych fazach życia człowieka, natomiast akalkulia to zaburzenie dotyczące osób dorosłych. Według definicji psychologicznej to dysfunkcja zorganizowanego systemu poznawczego w dojrzałym mózgu. Akalkulia może pojawić się w wyniku uszkodzenia mózgu, np. po udarze albo po mechanicznym urazie.
Najczęściej w wyniku tych urazów zaburzeniu ulegają dwie podstawowe zdolności liczenia, a mianowicie pojawia się niezdolność przekodowania jednej postaci liczby na drugą (np. zapis słowny liczb arabskich) oraz nieumiejętność wykonywania prostych działań arytmetycznych.
Akalkulia może być zaburzeniem wtórnym do innych dysfunkcji procesów poznawczych i niejednokrotnie współwystępuje z afazją – zaburzeniami mowy, pamięci, orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji w przestrzeni. Czasami jednak akalkulia jest zaburzeniem izolowanym, któremu nie towarzyszą żadne inne nieprawidłowości funkcjonowania poznawczego.
Jak diagnozuje się akalkulię? W Polsce nie ma żadnych narzędzi pomiarowych ani testów psychologicznych do diagnozy akalkulii, jednak wprawny neuropsycholog jest w stanie zdiagnozować utratę zdolności liczenia na podstawie samodzielnie stworzonych próbek zadań. Akalkulię rozpoznaje neuropsycholog, który powinien pracować na oddziale neurochirurgicznym albo neurologicznym w szpitalu. Jakie zadania pozwalają zdemaskować akalkulię? Proste działania arytmetyczne, np. „4 x 6” albo „7 + 2”, zadanie polegające na zapisaniu przez pacjenta podyktowanych liczb, ćwiczenie polegające na przeczytaniu na głos liczb zapisanych za pomocą cyfr arabskich. Inne przykłady zadań do diagnozy akalkulii to: liczenie elementów zbioru, zadania tekstowe, szacowanie, porównywanie wielkości liczb (, =). Czasami rozpoznanie akalkulii jest bardzo trudne, gdyż uszkodzeniu ulegają wybiórczo tylko niektóre zdolności związane z liczeniem. Pacjent może np. umieć dodawać i mnożyć, ale nie będzie potrafił odejmować i dzielić. Można też rozumieć liczbę zapisaną w postaci cyfr arabskich, ale mieć problem z zapisaniem jej w tej formie albo nie znać znaczenia znaków matematycznych (np. +, -, x itp.), ale wykonywać poprawne działania ze słuchu.
2. Rehabilitacja akalkulii
W Polsce brakuje ośrodków, w których można leczyć akalkulię. Jest to poważne zaniedbanie, bowiem wielu neuropsychologów i neurologów twierdzi, że akalkulia stanowi zaburzenie, które jest bardzo podatne na oddziaływania terapeutyczne. Rehabilitacja akalkulii znacznie poprawia jakość funkcjonowania pacjentów. Szacuje się, że na świecie akalkulia dotyczy około 16-28 proc. przypadków przy lewopółkulowym uszkodzeniu mózgu (lewa półkula jest określana jako logiczna, gdyż odpowiada m.in. za zdolność czytania i liczenia). Akalkulia może się jednak pojawić także wskutek uszkodzenia prawej półkuli, bowiem w proces liczenia zaangażowane są obie półkule mózgowe. Na czym polega terapia akalkulii? Leczenie bazuje na jednej z dwóch strategii – albo przywrócenia pacjentowi utraconej zdolności, albo wypracowania zdolności zastępczych, które mogłyby przejąć zadania zaburzonej funkcji. Rehabilitację akalkulii zawsze dobiera się indywidualnie do każdego pacjenta, z uwzględnieniem jego motywacji do leczenia, oczekiwań i funkcjonowania poznawczego. Program terapii zawsze opiera się na zachowanych zdolnościach i ukierunkowany zostaje na podniesienie kompetencji matematycznych w zakresie wykonywania obliczeń, przekodowywania liczb czy rozwiązywania zadań z tekstem.