Afazja u dzieci - objawy, przyczyny, diagnoza i leczenie

Afazja to zaburzenie mowy. Pacjent chory na afazję nie jest w stanie zrozumieć ludzkiej mowy, a także nie potrafi wyrażać słowami swoich myśli. Przy tym aparat wykonawczy jest prawidłowy. W związku z tym, że czytanie i pisanie łączy się z mową, również dochodzi do zaburzenia tych czynności. Zaburzenia ekspresji mowy mogą się wiązać ze sferą psychologiczną pacjenta. Afazja - co to za choroba? Jak stawiana jest diagnoza afazji? Czy afazja u dzieci jest wyleczalna?

1. Czym jest afazja dziecięca?

Co to jest afazja? Afazja u dziecka (dysfazja) to schorzenie, o którym mówimy, gdy maluch mimo braku upośledzenia umysłowego, z prawidłowym słuchem i brakiem zaburzeń natury psychologicznej w ogóle nie wykształcił mowy lub wykształcił ją w stopniu niewielkim, bardzo odbiegającym od normy dla określonego wieku.

Afazja u dzieci to zaburzenie, które występuje na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. To utrata zdolności mówienia, rozumienia słów oraz tworzenia wypowiedzi. Zależnie od przyczyny dysfunkcji mózgu mamy do czynienia z różnymi typami afazji.

Zobacz film: "Jak możesz pomóc maluchowi odnaleźć się w nowym środowisku?"

Afazję dziecięcą w neuropsychologii dzielimy na dwa główne rodzaje:

• afazję rozwojową (dysfazja rozwojowa, wrodzona) - zaburzenia wynikają z wrodzonego uszkodzenia mózgu w okresie okołoporodowym lub w pierwszych miesiącach życia, stąd też widzimy, że mowa u dziecka od samego początku nie jest właściwa;
• afazję nabytą - utrata mowy występuje w wyniku uszkodzenia mózgu najwcześniej w wieku 2 lat, gdy maluch zaczyna się komunikować z otoczeniem z większym zrozumieniem; z tym typem afazji mamy do czynienia, gdy rozwój mowy u dziecka przebiegał w sposób prawidłowy aż do czasu uszkodzenia mózgu.

2. Objawy afazji wrodzonej i nabytej

Afazja u dziecka - objawy:

• mowa rozwija się ze znacznym opóźnieniem lub wcale;
• mimo prawidłowego słuchu maluch nie rozumie znaczenia wypowiadanych do niego słów, przez co nie może się skupić np. na czytanej bajce lub nie wykonuje poleceń;
• dziecko afatyczne dzieli słowa na sylaby dla ułatwienia sobie ich wypowiedzenia;
• zaburzenia te nie współistnieją z upośledzeniem funkcji poznawczych i z problemami natury emocjonalnej;
• problemy z wypowiadaniem słów pojawiają się zarówno w trybie naśladowczym, jak i spontanicznym;
• pojawiają się zniekształcenia brzmienia słów;
• występuje niemożność wypowiadania dłuższych, początkowo nawet dwusylabowych słów;
• dziecko łatwo zapomina brzmienie już wcześniej utrwalonego słowa;
• maluch ogranicza się do jednowyrazowych wypowiedzi;
• pojawia się "artykulacja próbna" - ciche przygotowanie się przed właściwym użyciem słowa;
• ubogie słownictwo;
• w przypadku dłuższych wypowiedzi zaburzenia składni.

Należy pamiętać jednak, że spektrum objawów oraz ich natężenie może znacznie się różnić u każdego dziecka.

3. Afazja u dzieci - przyczyny

Trudno jednoznacznie podać przyczynę zaistnienia afazji dziecięcej. Afazja - przyczyny:

• urazy okołoporodowe;
• zapalenia mózgu oraz opon mózgowych;
• zatrzymania się rozwoju pewnych struktur korowych;
• urazy czaszki, które mógły nastąpić w okresie przed rozwojem mowy.

Afazja dziecięca wynika zazwyczaj ze schorzeń natury neurologicznej.

4. Klasyfikacja afazji u dzieci

Oprócz wspomnianego wcześniej podziału, afazję możemy podzielić na:

• afazję sensoryczną (czuciowa, afazja Wernickiego) - są to zaburzenia dotyczące rozumienia słów, chociaż dziecko potrafi się wypowiadać;
• afazję motoryczną (afazja ekspresyjna, ruchowa, afazja Broki) - maluch ma problemy z mówieniem - rozumie, co się do niego mówi, ale nie potrafi się wypowiadać;
• afazję mieszaną (afazja czuciowo-ruchowa) dotyczy rozumienia słów i mówienia;
• afazję nominacyjną - charakteryzuje się trudnością w używaniu wyrazów;
• afazję globalną (afazja całkowita) - jest to całkowity brak możliwości rozumienia mowy oraz zdolności mówienia.

Afazja ekspresyjna wyodrębnia takie patologie, jak:

• parafazje głoskowe (zamiany głosek, przestawianie głosek),
• parafazje słowne (używanie nieprawidłowych kontekstowo słów),
• niewłaściwe formy gramatyczne,
• uproszczenia w budowie zdań,
• trudności z powtarzaniem cudzych słów oraz zdań, niemożność wyliczania we właściwej kolejności dni tygodnia, miesięcy, itp.

Afazja czuciowa polega na upośledzeniu rozumienia mowy. W lekkiej postaci pacjent rozumie sens pytania dopiero po kilkakrotnym powtórzeniu. W postaci ciężkiej osoba chora nie jest w stanie w ogóle zrozumieć wypowiedzi słownej.

Zaburzeniu mowy towarzyszą również takie symptomy jak zaburzenia tworzenia słów oraz zdań, łączenie zgłosek w dziwaczne neologizmy, niezrozumiała mowa itd. W związku z brakiem zrozumienia pacjent bardzo szybko wpada w rozdrażnienie. Afazji sensorycznej towarzyszy zazwyczaj upośledzenie czytania oraz pisania.

5. Afazja u dzieci – diagnostyka

W przypadku dziecięcej afazji bardzo ważna jest szeroka diagnostyka uszkodzenia mózgu. Wykorzystywane są tutaj takie badania jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, EKG, EEG czy angiografia.

Dodatkowo neurolog powinien zbadać sprawność motoryczną dziecka, ważny jest wywiad rodzinny i badanie w kierunku chorób współistniejących.

Afazja u dzieci jest rozpoznawana po ukończeniu 6. roku życia. Jeśli pojawiają się wcześniejsze problemy z mową mamy do czynienia z jej niedokształceniem o danym typie afazji.

Sprawdzana jest wtedy, czy afazja u dziecka ma podłoże sensoryczne: czy dziecko ma problemy z rozumieniem wypowiedzi i słów, co utrudnia komunikację czy też podłoże motoryczne - pojawiają się rzeczywiste problemy z wypowiadaniem się.

U dzieci z afazją możemy obserwować także problemy z koncentracją i pamięcią, deficyty uwagi, problemy z pisaniem i czytanie oraz pewne trudności behawioralne.

6. Czy afazja u dzieci jest wyleczalna?

Czy dziecko z afazją zacznie mówić? W leczeniu tego schorzenia najważniejsza jest terapia logopedyczna oraz rehabilitacja. Zależnie od przyczyny oraz rodzaju afazji lekarz dobiera odpowiedniego leczenia. Dziecko z afazją powinno znajdować się pod stałą opieką specjalisty neurologa, psychologa i fizjoterapeuty.

Podczas terapii u logopedy maluch uczy się na nowo słów oraz ich znaczenia, poprawia także swoją wymowę. Bardzo ważne jest połączenie tych wszystkich ćwiczeń, ponieważ gdy dziecko ma problemy z komunikacją, może być to efekt niezrozumienia słów, a nie problemów z mówieniem.

Zaburzenia mogą się cofać samoistnie w czasie kilku miesięcy, zwykle wtedy, gdy przyczyną jest udar mózgu. Rokowania w przypadku tego schorzenia to kwestia indywidualna.

7. Leczenie afazji dziecięcej

Zdiagnozowanie afazji dziecięcej nie jest łatwym zadaniem, ponieważ jej objawy można pomylić z objawami innych chorób. Ponadto wielu rodziców dzieci, które nie zaczynają mówić, tłumaczy to sobie tym, że dla ich pociech nie nadszedł jeszcze czas i z pewnością niedługo zaczną wymawiać swoje pierwsze słowa.

Tymczasem objawów tego, że mowa dziecka nie rozwija się właściwie, nie powinno się lekceważyć i lepiej udać się specjalisty logopedy. Lekarz oceni umiejętności dziecka, tak pod kątem mówienia, jak i rozumienia usłyszanej treści. Dopiero po rozpoznaniu problemów dziecka powinna zostać wdrożona odpowiednia terapia.

Leczenie afazji dziecięcej powinno odbywać się na wielu polach - nie tylko na zajęciach logopedycznych, ale także w domu, w szkole czy przedszkolu. Leczenia afazji dziecięcej powinniśmy podjąć się jak najszybciej.

W czasie terapii konieczna jest wytrwałość i cierpliwość, ponieważ efekty mogą być widoczne jedynie przy regularnych, często długotrwałych ćwiczeniach. Zaniedbanie zaś może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak trudności w nauce czy też problemy społeczne i emocjonalne.

8. Rehabilitacja przy afazji u dzieci

Maluch z afazją powinnien zostać objęty stałą opieką i terapią specjalistyczną. W leczeniu takich problemów konieczna jest pomoc logopedy, ponadto u części pacjentów konieczna może okazać się pomoc psychologa, czy też integracji sensorycznej

Jak przebiegają ćwiczenia dla dzieci z afazją? Gdy występuje afazja mowy u dzieci początkowo ćwiczenia wykonywane przez malucha polegają m.in. na powtarzaniu samogłosek oraz prostych sylab. Kolejne ćwiczenia to stopniowe używanie pojedynczych słów. Następne czynności związane są zaś z powtarzaniem prostych zdań (na początku są to równoważniki zdań).

Gdy u dziecka pojawią się zaburzenia w rozumieniu języka oraz mówienia, niezwykle ważna jest odpowiednia motywacja oraz wzbudzanie pozytywnych emocji u dziecka, zwłaszcza gdy na początku pojawiać się będą niepowodzenia.

Ćwiczenia zazwyczaj są żmudne, stąd też należy budować zdania dotyczące ciekawych oraz interesujących tematów. Takimi zdaniami maluch może uczyć się samokontroli, ponadto ważna jest także umiejętność rejestrowania popełnianych w trakcie błędów nauki.

Warto również wdrażać ćwiczenia, uwzględniające ruch, rytmikę i zabawy tematyczne, wprowadzając przy tym różnorodność form gramatycznych.