Spółgłoski miękkie – definicja i przykłady

Spółgłoski miękkie właściwe to w polszczyźnie [ś], [ź], [ć], [dź] oraz [ń]. Oznacza się je w dwojaki sposób: albo za pomocą pojedynczego znaku, nad którym stawiamy kreskę, lub z wyzyskaniem grupy liter: si, zi, ci, ni, dzi. Przypomnij sobie, co to są spółgłoski miękkie i jakie reguły ortograficzne trzeba znać.

1. Spółgłoski miękkie i twarde

Dla przypomnienia: głoski dzielimy na samogłoski [a, ą, e, ę, i, y o, u] i spółgłoski [b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, ń, p, r, s, ś, t, w, z, ź, ż]. Wśród tych ostatnich wyróżniamy spółgłoski twarde i spółgłoski miękkie, których podział opiera się na położeniu środka języka:

• kiedy w czasie wymowy głoski środkowa część języka unosi się ku podniebieniu mamy do czynienia ze spółgłoską miękką
• jeśli w czasie wymowy głoski środkowa część języka nie zbliża się do podniebienia, spółgłoska jest twarda.

1.1. Spółgłoski miękkie: przykłady

Porównaj spółgłoski miękkie i twarde. Wymów je kilkakrotnie i zwróć uwagę, co dzieje się ze środkiem języka podczas ich wymawiania:

• s – język leży płasko na dnie jamy ustnej || ś – język unosi się do przedniej części podniebienia twardego
• dz – język prawie dotyka podniebienia twardego || dź – język unosi się do podniebienia twardego
• n – język dotyka podniebienia twardego || ń – język dotyka podniebienia miękkiego

2. Jakie są spółgłoski miękkie i jak je zapisać?

Miękkość spółgłoski można oznaczyć na dwa sposoby:

• za pomocą znaku miękkości zapisywanego nad literą [znaku diakrytycznego]
• za pomocą głoski "i"

Pierwszy sposób oznaczania miękkości stosuje się, gdy głoski występują na końcu wyrazu lub w pozycji przed spółgłoską (np. ćma, pisać, łoś, ślimak, śni, dźwięk, pośpiech).

Gdy spółgłoska miękka znajduje się przed samogłoską, wówczas poprawny jest zapis ci, si, zi, ni, dzi, np. niebo, ziemia, cienie, dziecko, cię, ciasto, się [uwaga: w tych wyrazach "i" pełni wyłącznie funkcję zmiękczenia, nie pełni funkcji samogłoski].

Głoska "i" może jednak pełnić dwie funkcje: zmiększać spółgłoskę i tworzyć sylabę (mieć status odrębnego dźwięku). Tak jest m.in. w wyrazie zima (zi - i - m - a).

3. Utrwal wiadomości!

Opisane zasady są w teorii łatwe do przyswojenia, ale praktyka pokazuje, że ich zapis może sprawiać trudności. Warto zatem ćwiczyć i jak najwięcej czytać, gdyż w ten sposób najłatwiej jest nauczyć się reguł rządzących językiem polskim.

Na początek wymień wszystkie spółgłoski miękkie. Zapisz również ich definicję (co to są spółgłoski miękkie).

Możesz też poprosić rodzica lub starsze rodzeństwo, by podyktowało ci krótkie dyktando:

• Kasia spędziła wakacje u dziadka, który jest leśniczym. Jego dom znajduje się obok leśnej polany. W ogrodzie rosną drzewa: śliwy i jabłonie. Przy płocie babcia posadziła słoneczniki.
• Wiosną dni są coraz dłuższe, a noce krótsze. Zwierzęta, m.in. niedźwiedzie, budzą się z zimowego snu. Ze swoich mieszkań w lesie wyszły wiewiórki.